Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Darsni yakunlov qismi jismoniy va hayajonli qo‘zg‘alishlarni darajasini asta-
sekinlik  bilan  tushirish  uchun  qo‘llaniladi.  Ammo  bu  bilan  yakunlov  qismni 
tugallanmaydi.  Yakunlov  qismining  bosh  vazifasi  darsga  yakun  yasash,  ya'ni 
o‘qituvchi  tomonidan  talabalar  faoliyatini  baholash.  Darsga  yakun  yasash 
o‘qituvchi talabalarni kelgusi darsga mo‘ljallaydi, uyga vazifa beradi, avvalgilarni 
tekshiradi, baho qo‘yadi.  
Uyga  vazifani  darsni  hohlagan  qismida  berish  mumkin,  ammo  uni  darsni 
yakunlov  qismida  albatta  takrorlash  zarur.  Uyga  berilgan  vazifani  ham  darsni 
hohlagan qismida berish mumkin. Uni tekshirish yakka tartibda va frontal bo‘lishi 
mumkin. 
Shunday  qilib  yakunlov  qismni  erishilgan  va  oldinda  turgan  ishlar  orasida 
alohidagi aloqa laxzasi deb qarash zarur. 
Jismoniy tarbiya darsi uchun shug‘ullanuvchilar faoliyatini va yuk  me'yorini 
o‘lchash  tartib va  qoidaga bo‘ysundirish uni  xarakterlari  tomonlaridan  iborat.  Bu 
bilan  darsga  sog‘lomlashtirishga  yo‘lantirilganligiga  qisman  erishiladi.  Oz  yuk 
zaruri  samaradorlikni  bermaydi,  uchta  yuqorilari  esa  bolalar  salomatligiga  ziyon 
yetkazadi. Har bir mashqni o‘zlashtirib olishlik ma'lum darajada qaytalash sonini 
talab  etadi.  Nihoyat  organizmga  yuqori  talablarni  qo‘ymasdan,  jismoniy  yuk 
me'yorini  to‘g‘ri  belgilamasdan  jismoniy  sifatlarni  tarbiyalash  mumkin  emas. 
Jismoniy  yuk  bu  shug‘ullanuvchilar  organizmiga  jismoniy  mashqlarni  ma'lum 
me'yori.  Jismoniy  yuk  me'yorini  o‘lchash-demak,  uning  hajmini  va  tezligini 
almashtirishdan iborat. 
Jismoniy  yuklar  hajmi  bajarilgan  mashqlar  soni,  og‘irligi,  bosib  o‘tilgan 
masofani  uzunligi  bilan  aniqlanadi.  Intensivlik  aniq  ish  hajmini  bajarishga 
sarflangan vaqt bilan xarakterlanadi.  Aytilgan xarakteristikalar - bu yukni tashkiliy 
ko‘rinishi xolos. Ulardan o‘qituvchi darsga tayyorlanishidan foydalanadi. 
Fiziologiyadan ma'lumki, jismoniy yuklarga organizmni reaksiya javobi ko‘p. 
Integral  ko‘rsatgich  –yurak  qisqarishi  chastotasining  miqdoridan  iborat,  YuKCh. 
Asosiy meditsina guruhidagi talabalar uchun intensiv jismoniy mashqlardan so‘ng 
YuKChni yuqori chegarasi minutiga 170-180 uradi, yaxshi tayyorlangan talabalar 
uchun minutiga 200 gacha. 
Dars jarayonida, ayniqsa mashqlanishda, trenirovka chidamlilik, tezlik, kuchni 
tarbiyalash  vazifalarini  hal  etish  uchun  o‘qituvchi  talabalar  puls  chastotasini 

---

nazorat qilib turishi kerak. Ayniqsa tolishni tashqi belgilari vujudga kelayotganini 
sezishi zarur. Tolishni o‘rta darajasidagi nafas olish tezlashida intensiv kuchlanish 
pasayadi, harakat tezligi pasayadi, uyg‘unlik yo‘qoladi. 
Ma'lum  darajada  tolganda, nafas olish  tezlashadi,  yuz oqaradi, uyg‘unlik  tez 
buziladi,  harakat  tangligi  vujudga  keladi.  Kuchli  tolish  belgilari  sezilganda 
jismoniy  yuklarni  pasaytirib,  talabalarga  dam  berish  zarur.  Darsda  eng  samarali 
jismoniy yuklarni boshqarish usullari quyidagilardan iborat: