O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti buxalteriya hisoboti va audia yo’nalishining sbha-84 guruh talabasi xashimova nargiza sultanovnaning
Download 1,18 Mb.
|
NARGIZA XASHIMOVA
- Bu sahifa navigatsiya:
- Bajardi: XASHIMOVA N.S. Tekshirdi: Toshkent-2021 MAVZU: TO’LOV TALABNOMASI To‘lov talabnomasi
|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI Buxalteriya hisoboti va audia yo’nalishining SBHA-84 guruh talabasi XASHIMOVA NARGIZA SULTANOVNAning “__________________” fanidan tayyorlagan MUSTAQIL ISHI Bajardi: XASHIMOVA N.S. Tekshirdi: Toshkent-2021 MAVZU: TO’LOV TALABNOMASI To‘lov talabnomasi - bu mahsulot yyеtkazib bеruvchi va mablag‘ oluvchilarning bеlgilangan summani to‘lovchi bank orqali to‘lashi to‘g‘risidagi talabnomani o‘z ichiga olgan hisob-kitob hujjatidir. To‘lov talabnomasi bo‘yicha hisob-kitoblar “aksеpt” shaklidagi hisob-kitoblar ham dеb yuritiladi. Talabnoma yuklab jo‘natilgan tovarlar, bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar, shuningdеk, tomonlar o‘rtasida tuzilgan shartnomada ko‘zda tutilgan boshqa to‘lovlarning o‘z vaqtida to‘lab bеrilmaganligi sababli qo‘yilishi mumkin. Ushbu talabnoma aksеptlangan (tan olinishi) va aksеptlanmagan (tan olinmasligi) turlarga bo‘linadi. Aksеpt bilan to‘langan talabnomalar to‘lov summasini to‘lovchi tomonidan tan olishni talab qiladi. Bunda mahsulot yеtkazib bеruvchi tomonidan qo‘yilgan talabnomaning to‘lov maqsadi satriga, shartnoma sanasi va tartib raqamini hamda kontraktatsiya shartnomalari bo‘yicha mahsulot yеtkazib bеrishda "kontraktatsiya shartnomasi" dеb ko‘rsatilishi, mahsulotni yuklab jo‘natish sanasi va tovar-transport yoki qabul qilish-topshirish hujjatlar raqami, transport turi, mahsulot sotib oluvchining transport vositasi bilan olib kеtilganda "Sotib oluvchining transporti bilan olib chiqib kеtilgan - sonli ishonch xati" ko‘rsatilishi, qonun hujjatlarida ko‘zda tutilgan boshqa rеkvizitlari aniq kеltirilishi lozim. Agar to‘lovni oluvchi mijoz oldin ham talabnoma yuborgan bo‘lsa, takroran talabnoma yuborolmaydi. Bunda, talabnoma rееstr bilan birga to‘lovni oluvchi tomonidan xaridorga xizmat ko‘rsatuvchi bankka taqdim qilinadi. Rееstr ikki nusxada tuziladi va rееstrning birinchi nusxasi xaridorning rahbari va bosh buxgaltеri tomonidan imzolangan va muhr bilan tasdiqlanadi. Rееstrning birinchi nusxasini olgan sanasi ko‘rsatilgan holda, buxgaltеr imzosi va ushbu buxgaltеrga biriktirilgan bankning muhri bilan tasdiqlangan holda to‘lovni oluvchining bankida qoldiriladi. Ikkinchi nusxasi esa, qabul qilish sanasi ko‘rsatilgan holda buxgaltеrning imzosi va ushbu buxgaltеrga biriktirib qo‘yilgan bankning muhri bilan tasdiqlangan holda mablag‘ oluvchiga qaytariladi. Aksеpt bilan to‘lanadigan talabnomada quyidagilar: agar to‘lovchi va mablag‘ oluvchiga bir bankda joylashgan bo‘lsa uch nusxada yozilib, birinchi va ikkinchi nusxalar to‘lovni olish uchun bankda, uchinchi nusxasini bank to‘lov kеlib tushgan kunning ikkinchi kunidan kеchiktirmay, hujjatni qabul qilish sanasini ko‘rsatgan holda, aksеpt uchun to‘lovchiga topshiradi. Aksеpt va to‘lovdan kеyin esa, talabnomaning birinchi nusxasi bankning kun hujjatlari, ikkinchi nusxasi to‘lovni oluvchining shaxsiy hisobvarag‘idan ko‘chirmaga biriktirib qo‘yiladi. Mabodo, oluvchi va to‘lovchilarga turli banklarda xizmat ko‘rsatilgan taqdirda, talabnoma uch nusxada tuzilib, talabnomalarning barcha nusxalari pochta orqali to‘lovchining bankiga jo‘natiladi, bu yеrda, birinchi va ikkinchi nusxalar to‘lovni kutib bankda qolishi, uchinchi nusxa kеyingi ish kunidan kеchiktirmay hujjatni qabul qilish sanasi ko‘rsatilgan holda aksеpt uchun to‘lovchiga topshirilishi lozim.
Aksеptsiz to‘lanadigan talabnoma qo‘llanilganda to‘lovchi va mablag‘ni oluvchiga bitta bankda xizmat ko‘rsatilsa, uch nusxada chiqariladi, bunda, to‘lov to‘langandan so‘ng, birinchi nusxasi bankning kunlik hujjatlar yig‘masiga, ikkinchi nusxasi to‘lovchining shaxsiy hisobvarag‘idan olingan ko‘chirmaga, uchinchi nusxasi mablag‘ oluvchining shaxsiy hisobvarag‘idan olingan ko‘chirmaga ilova qilinadi. Agar to‘lovchi va mablag‘ni oluvchiga turli xil banklarda xizmat ko‘rsatilsa, talabnoma ikki nusxada tuzilib, barcha nusxalari pochta orqali to‘lovchining bankiga yuboriladi, to‘lov to‘langandan so‘ng, birinchi nusxasi bankning kunlik hujjatlari yig‘masiga tikish uchun, ikkinchi nusxasi shaxsiy hisobvarag‘idan ko‘chirma bilan birga to‘lovchiga bеriladi.
Ko‘pchillik hollarda to‘lovchining dеpozit hisobvarag‘ida mablag‘lar yo‘qligi sababli, talabnoma shartlarini bajarish imkoniyati bo‘lmaydi, unda talabnoma 2-sonli kartotеkaga 96321-"Muddatida to‘lanmagan hisob-kitob hujjatlari" hisobvarag‘iga joylashtiriladi va ushbu haqda to‘lovni oluvchining bankiga uch kun ichida xabar yuboriladi va qonun hujjatlari bilan bеlgilangan tartibda mablag‘larni kеlib tushishiga qarab to‘lab boriladi. To‘lovchining dеpozit hisobvarag‘ida bor bo‘lgan mablag‘larni to‘lab bеradi va qolgan summani 2-sonli kartotеkaga joylashtirilgan talabnomaning orqasiga qisman to‘langan summani yozib qo‘yadi. Shuningdеk, aksеptlangan va aksеptlanmagan to‘lanadigan talabnomalarning ham amalga oshirilishi yuqoridagining aksi bo‘lib, talabnoma bankka kеlib tushgan kunning kеyingi kunidan kеchiktirmay, to‘lovchining vakiliga “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” jurnalida imzo chеkdirib, topshiriladi va shundan so‘ng 1-sonli kartotеkaga 96321- “To‘lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari” hisobvarag‘iga joylashtiriladi.
Bank 2 – kartotekadagi hisob – kitob hujjatlari bo‘yicha to‘lovlarni amalga oshirishda to‘lovchilarga penya hisoblash va oluvchilar foydasiga o‘tkazish huquqiga ega, agar bu bank va mijoz o‘rtasida tuzilgan shartnomada kelishilgan bo‘lsa. Bank to‘lovchilardan mablag‘larni oluvchilar foydasiga muddati o‘tkazib yuborilgan to‘lovlar bo‘yicha har bir kun uchun qonunda belgilangan miqdorda penya undiradi.Agar ushbu holat bank va mijoz o‘rtasida hisob – kitob va bank xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha sharotnomada belgilab qo‘yilgan bo‘lsa. Quyidagi shartli chizmada aktsiyadorlik tijorat Agrobankning ikkita bo‘limi mijozlarining aktseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblar amalga oshirilganda hujjatlar aylanishini shartli misolda ko‘rib chiqamiz. Aktseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblarni amalga oshirish tartibi Mol sotuvchi va sotib oluvchi o‘rtasida tovarlar sotish va xizmatlar ko‘rsatish haqida shartnoma tuziladi, ushbu shartnomada to‘lov shakli ham kelishiladi (1), sotuvchi tovarlarni jo‘natagandan yoki xizmatlarni ko‘rsatgandan keyin (2) aktseptli to‘lov talabnomani bankka taqdim etadi (3), bankning mas’ul buxgalteri to‘lov talabnomalar belgilangan tartibga javob berishini nazoratdan o‘tkazgandan keyin pochta orqali sotib oluvchining bankiga jo‘natadi (4), sotuvchining banki to‘lov talabnomani aktseptlash uchun sotib oluvchiga jo‘natadi (5), sotib oluvchi yozma ravishda to‘lovni rad etmasa uning hisobidan mablag‘ni sotuvchi hisobiga o‘tkazish haqidagi elektron to‘lov talabnomani respublika bankiga jo‘natadi (6). Agrobankning Koson bo‘limi sotuvchining hisobvarag‘idan mablag‘ni ko‘chirgandan so‘ng bu haqda unga xabar qiladi (7), o‘z navbatida respublika Agrobanki elektron to‘lov talabnoma bilan Koson bo‘limining vakillik hisobvarag‘idan mablag‘ni Oqtosh bo‘limiga o‘tkazadi (8), Agrobankning Oqtosh bo‘limi mablag‘ni sotuvchining hisobvarag‘iga o‘tkazadi va bu haqda sotuvchiga tegishli hujjatlarni taqdim etadi (9). Aktseptli to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblarni amalga oshirganda to‘lovchining hisobvarag‘ida mablag‘ bo‘lmaganda to‘lov hujjatlari bankning ikkinchi kartotekasiga kirim qilinadi. Aktseptsiz to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblar.Aktseptsiz to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblarda bank to‘lovchining roziligisiz uning hisobvarag‘idagi mablag‘ni oluvchining hisobiga o‘tkazib beradi. Tijorat banklari aktseptsiz to‘lov talabnomalar bilan hisob – kitoblarni amalga oshirishni ayrim sub’ektlarga ruxsat beradi. Xususan ular jumlasiga quyidagi tashkilotlar kiradi: 1. Issiqlik energiyasi uchun hisob – kitoblarda. Bu holda talabnoma va ajratilgan elektr va issiqliq energiyasi uchun hisobvaraq – faktura mahsulot yetkazib beruvchi tomonidan bevosita iste’molchiga xizmat ko‘rsatuvchi bankka taqdim etiladi. To‘lov talabnomasining maqsadida issiqlik energiyasining o‘lchov asboblari yoki ta’rif asosida foydalanilgan miqdori yozuvda ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim; 2. Qarzdor tomonidan tan olingan summa haqidagi javob xatining asl nusxasi ilova qilingan holda. Talabnomaga boshqa hujjatlar ilova qilinganda aktseptsiz hisobdan chiqarishga qabul qilinmaydi; 3. Qarzdor boshqa banklarda ochilgan ikkilamchi hisobvaraqlari bo‘yicha kreditlarni vaqtida uzmaganda banklar tomonidan ham qo‘yiladi. Amaliyot (operatsion) kun tugagandan keyin kelib tushgan aktseptsiz talabnomalarda "kechki" degan shtamp qo‘yiladi va ular keyingi ish kuni to‘lanadi yoki to‘lovchining hisobraqamida mablag‘ bo‘lmaganda 2 – kartotekaga kirim qilinadi. To‘lov talabnomasi bilan hisob – kitoblarning amaliyotda nisbatan kam qo‘llanilishining asosiy sababi, uning kamchiliklari afzalliklariga nisbatan ko‘pligidadir. Jumladan, uning asosiy kamchiliklari sifatida quyidagilarni ta’kidlash maqsadga muvofiq: – mablag‘ oluvchi tovar jo‘natgandan va xizmatlarni ko‘rsatgandan so‘ng to‘lov talabnomasini bankka taqdim etishi natijasida, mablag‘ni to‘lovchiga tovar va xizmatlarning sifati to‘liq qoniqtirmagan hollarda to‘lovdan voz kechishi turli ziddiyatli holatlarni keltirib chiqaradi; – to‘lovchining hisobvarag‘ida mablag‘ning bo‘lmasligi yoki yetarli miqdorda emasligi banklarda debitor va kreditorlik qarzlarining ortib ketishiga olib keladi; – to‘lov hujjatlarining aylanishi va rasmiylashtirish jarayoni to‘lov topshiriqnomalariga nisabatan qo‘shimcha vaqt va ortiqcha mehnatni talab etadi. Afzallik jihatlari shundan iboratki, to‘lovchining hisobraqamida mablag‘ bo‘lmagan hollarda ham jo‘natilgan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlardan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Umuman olganda, to‘lov talabnomasi bilan hisob – kitoblarni amalga oshirish mablag‘ni oluvchi va beruvchi uchun hamda bank uchun ham qo‘shimcha vaqt va ish jarayonini talab etadi. Shu bois bo‘lsa kerak, hisob – kitoblarning mazkur shakli amaliyotda boshqa hisob – kitob shakllariga nisbatan kamroq qo‘llaniladi. Akkreditivlar bilan hisob – kitoblar Hisob – kitoblarning akkreditiv shaklida mijozning (to‘lovchining) topshirig‘iga ko‘ra mablag‘larni oluvchi foydasiga to‘lovni amalga oshirish uchun mablag‘ ma’lum muddatga deponentlanadi. Akkreditiv qoplangan va qoplanmagan turlarga bo‘linadi. Qoplangan akkreditivda sotib oluvchi shartnomada ko‘rsatilgan mablag‘ni mijozning bankida ochilgan 22602 – “Mijozlarning akkreditivlar buyicha depozitlari” hisobvarag‘ida deponentlanadi. Qoplanmagan akkreditivda esa sotib oluvchi shartnomada ko‘rsatilgan summani o‘zining hisobvarag‘idan alohida hisobvaraqga deponentlamaydi, balki mijozning banki uning hisobvarag‘ida mablag‘ bo‘lmagan taqdirda to‘lov kafolatini oladi. Qoplangan va qoplanmagan akkreditivlar chaqirib olinadigan yoki chaqirib olinmaydigan bo‘lishi mumkin. Uning matnida ushbu belgi mavjud bo‘lmagan holda, akkreditiv chaqirib olinadigan hisoblanadi. Chaqirib olinadigan akkreditiv bank – emitent tomonidan mablag‘larni oluvchi bilan oldindan xabardor qilmagan holda, o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin. Akkreditivni chaqirib olish bank – emitent zimmasiga mablag‘larni oluvchi oldida biron – bir majburiyat yuklamaydi. To‘lovchi chaqirib olinadigan akkreditivning shartlarini o‘zgartirish yoki bekor qilinishi to‘g‘risidagi barcha ko‘rsatmalarni mablag‘lar oluvchiga, faqat bank – emitent orqali berishi mumkin, ushbu bank mablag‘larni oluvchining banki (ijrochi bank)ni, u esa – mablag‘ oluvchini, xabardor qiladi. Agar ijrochi bank operatsiyalarni bajarish paytigacha akkreditivning shartlari o‘zgartirilganligi yoki u bekor qilinganligi haqida bildirishnoma olmagan bo‘lsa, u chaqirib olinadigan akkreditiv bo‘yicha to‘lovni yoki boshqa operatsiyalarni amalga oshirishi mumkin. Mablag‘ oluvchining roziligisiz, uning foydasiga ochilgan chaqirib olinmaydigan akkreditiv, o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin emas. Ijrochi bank, bank – emitent bilan shartnoma asosida chaqirib olinmaydigan akkreditivni tasdiqlashi mumkin. Bunday xolda, chaqirib olinmaydigan akkreditiv tasdiqlangan akkreditiv bo‘ladi. Tasdiqlangan akkreditiv bo‘lganda, ijrochi bank, bank – emitentning akkreditiv shartlariga muvofiq, to‘lovni amalga oshirish majburiyatlari bo‘yicha o‘z zimmasiga qo‘shimcha ravishda majburiyatlar oladi. Tasdiqlangan akkreditiv ijrochi bankning roziligisiz o‘zgartirilishi yoki bekor qilinishi mumkin emas. Akkreditiv bilan hisob – kitoblarning ijobiy jihati shundaki, korxona jo‘natgan tovar va ko‘rsatgan xizmatlari uchun to‘lov kafolatlanadi. Shu bilan birga aytish lozimki, akkreditiv bilan hisob – kitoblarda mol sotib oluvchi korxonaning mablag‘lari ma’lum muddatga o‘z ixtiyoridan chiqib ketadi. Akkreditivlar bilan hisob – kitoblar tartibini ikkita bank bo‘limi misolida quyidagi chizmada ko‘rib chiqamiz. Qoplangan akkreditiv bilan hisob – kitoblarda hujjatlarning aylanish tartibi Barcha hisob – kitoblarda bo‘lgani singari, dastlab sotuvchi – akkreditiv bo‘yicha mablag‘ oluvchi va sotib oluvchi – akkreditivga ariza beruvchi o‘rtasida shartnoma tuziladi (1), sotib oluvchi shartnomada ko‘rsatilgan summani sotuvchining hisobiga deponentlash uchun akkreditivga arizani bankka taqdim etadi (2),bank emmitent o‘z navbatida akkreditiga arizada ko‘rsatilgan summani sotuvchining hisobiga o‘tkazish maqsadida elektron arizani bosh bankka jo‘natadi (3), bosh bankda Koson bo‘limi vakillik hisobidagi mablag‘ Oqtosh bo‘limi vakillik hisobvarag‘iga o‘tkaziladi va bu haqda elektron akkretivga arizani bank bo‘limiga jo‘natadi (4), sotuvchining banki shartnomada ko‘rsatilgan akkreditiv summa uning hisobiga deponentlanganini xabar qiladi (5), sotuvchi o‘z navbatida tegishli tovarlarni sotib oluvchiga jo‘natadi yoki xizmatlarni ko‘rsatadi (6), sotuvchi tovarlarni jo‘natganligi yoki xizmatlar ko‘rsatganligini tasdiqlovchi hujjatlarni bankka taqdim etadi (7), bank o‘z navbatida deponentlangan summaning uning hisobiga o‘tkazadi. Mablag‘ oluvchining bankida akkreditivning amal qilish muddati tugaganda, akkreditiv shartlarida ko‘zda tutilgan tartibda mablag‘ oluvchi uni bekor qilish haqidagi ariza berganda, to‘liq chaqirib olinganda akkreditiv yopiladi. Akkreditiv bilan hisob – kitoblarni amalga oshirishda qator ijobiy va salbiy jihatlar mavjud bo‘lib, uning salbiy jihatlari asosan mablag‘ to‘lovchining zimmasiga to‘g‘ri keladi. Ushbu salbiy holatlar quyidagilar bilan izohlanadi: – pul to‘lovchining hisobvarag‘idan mablag‘ni akkreditiv hisobvarag‘iga deponent qilinishi natijasida ushbu mablag‘ning oborotdan vaqtinchalik chiqib ketishi (odatda akkreditiv summasi 20 – 30 kunga deponent qilinadi); – to‘lovchi ta’minlanmagan akkreditivdan foydalangan holda ham olingan tovarlar va ko‘rsatilgan xizmatlar uning talabiga to‘liq mos kelmagan hollarda to‘lovni amalga oshirishga rad javobining berolmasligi yoki ushbu jarayonning vaqtni olishi hamda qo‘shimcha hujjatlarni talab etilishi ortiqcha ishlarni keltirib chiqaradi; – yuqorida akkreditiv bo‘yicha hujjatlarning aylanishidan ham ko‘rinib turibdiki, ushbu jarayon bir muncha murakkabroq. Akkreditivlar bilan hisob – kitoblarda mol jo‘natuvchiga qator qulaylik jihatlari mavjud bo‘lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat: – akkreditiv shartnomasi tuzilgandan keyin tovarlarni ishlab chiqarishga kirishishi mumkin. Chunki ushbu tovarlarni sotib oluvchi tayin va undan tegishli iqtisodiy foyda kelishi kafolatlanadi; – jo‘natilgan tovar yoki ko‘rsatilgan xizmatlar uchun to‘lov kafolatlangan. Chunki ta’minlangan akkreditivda pul to‘lovchi tovar va xizmatlar uchun to‘lanadigan mablag‘ni alohida hisobvarag‘iga deponentlab qo‘yadi. Ta’minlanmagan akkreditivda esa tovar va xizmatlar uchun to‘lanadigan mablag‘ pul to‘lovchining banki tomonidan kafolatlanadi. Inkasso topshiriqnomalar bilan hisob – kitoblar Bizga ma’lumki, xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning bankdagi hisobvaraqlaridan mablag‘larni faqatgina ularning topshirig‘i (to‘lov topshiriqnomasi, akkreditiv, hisob – kitob va pul cheki) va roziligi (to‘lov talabnomasi, kredit bo‘yicha muddatli majburiyatlar, shartnomalarda kelishilgan bo‘lsa, memorial order) bilangina o‘tkazish qonunchilik hujjatlarida belgilab qo‘yilgan. Bozor munosabatlarida xo‘jalik sub’ektlari o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlarning ko‘pqirraligi va kutilmaganda vujudga kelgan ziddiyatlarni hal qilishda qo‘llaniladigan shunday to‘lov hujjatlari ham mavjudki, ushbu to‘lov hujjati tegishli muassasalar tomonidan bankka taqdim etilganda mijozning hech qanday roziligini olmasdan turib, bank bo‘limi uning hisobvarag‘idan mablag‘ni hujjatda ko‘rsatilgan manzilga o‘tkazib berishi lozim. Ushbu to‘lov hujjati inkasso topshiriqnomasidir. Inkasso topshiriqnomasi – bankka mijoz (to‘lovchi)ning hisobvarag‘idan so‘zsiz tartibda mablag‘larni hisobdan chiqarish to‘g‘risidagi talabini anglatadi. Inkasso topshiriqnomalari bankka quyidagi tashkilotlar tomonidan taqdim qilinishi mumkin: o‘z vaqtida to‘lanmagan soliqlar va Davlat byudjetiga o‘tkaziladigan soliqdan tashqari to‘lovlar (penya, jarimalar)ni undirib olishda soliq idoralari; byudjetdan tashqari fondlar – o‘z vaqtida to‘lanmagan to‘lovlarni undirib olishda, agarda bu qonuniy hujjatlarda ko‘zda tutilgan bo‘lsa; bojxona organlari – o‘z vaqtida to‘lanmagan bojxona to‘lovlarini undirishda; sud organlari ularga berilgan ijro hujjatlari bo‘yicha; moliyalashtirishga ortiqcha o‘tkazilgan mablag‘larni qaytarishda, yuqori moliya organlari quyi byudjet tashkilotlarga, davlat kafolati ostida berilgan muddati o‘tgan kreditlarni qaytarishda va boshqa holatlarda O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligidan inkasso topshiriqnomalari qabul qilinadi; qonuniy hujjatlarga asosan boshqa organlar. To‘lovchining hisobvarag‘ida mablag‘ bo‘lmaganda inkasso topshiriqnomasi 2 – kartotekada to‘lovini kutayotgan hujjatlar qatoriga joylashtiriladi va qonunchilikda o‘rnatilgan tartibda to‘lanadi. Inkassa topshiriqnomalari bilan hisob – kitoblarda hujjatlarning aylanish tartibi Tuman Davlat soliq inspektsiyasi belgilangan soliqlarni o‘z vaqtida to‘lamagan xo‘jalik sub’ektlariga nisbatan inkasso topshiriqnomalarini banklarga taqdim etadi (1), tijorat banklari xo‘jalik yurituvchi sub’ektning hisobvarag‘ida mablag‘lar mavjud bo‘lsa, inkasso topshiriqnomasida ko‘rsatilgan summani so‘zsiz ravishda respublika yoki mahalliy davlat byudjetiga o‘tkazadi (2), va to‘lovchiga bu haqda xabar beradi (3). Agar mablag‘ yetarli bo‘lmasa yoki umuman mavjud bo‘lmasa to‘lov hujjatlari ikkinchi kartotekaga kirim qilinadi, ushbu hujjatlar to‘lovchining hisobvarag‘ida mablag‘lar paydo bo‘lib, to‘lovlar amalga oshirilgunga qadar hisobga olib boriladi. Inkasso topshiriqnomalari bilan hisob – kitoblarni amalga oshirilmaganligi iqtisodiy jarayonlarning ijobiy tashkil etilganligi va xo‘jalik sub’ektlarining soliqlar bo‘yicha to‘lovlarni o‘z vaqtida amalga oshirayotganligidan dalolat beradi. Plastik kartochkalar bilan hisob – kitoblar Mamlakatimizda bozor munosabatlarining taboro takomillashib borishi tijorat banklari tomonidan ko‘rsatilayotgan bank xizmatlarining turlarini ko‘paytirmoqda. Xuddi shunday bank xizmatlaridan biri bu plastik kartochkalar bilan amalga oshiriladigan hisob – kitoblar hisoblanadi. Hozirgi kunda mamlakatimizdagi barcha tijorat banklarining plastik kartochkalari bo‘lib, ular orqali naqd pullarni bankomatlardan olish va savdo shaxobchalarida foydalanish mumkin. Plastik kartochkalar asosan aholi o‘rtasida qo‘llanilib, naqd pulga bo‘lgan talabni kamaytirish, olib yurishdagi qulayligi, vaqtincha foydalanmasdan turgan mablag‘larni daromad keltirish kabi ijobiy jihatlari mavjud. Plastik kartochka tegishli bankda kartochka egasining hisobvarag‘i mavjudligini tasdiqlovchi va naqd pulsiz tovarlar, ishlar yoki xizmatlarni sotib olish huquqini beruvchi, shaxsi belgilangan, bank tomonidan chiqarilgan to‘lov vositasini o‘zida ifoda etadi. Plastik kartochkalar jismoniy shaxslar, yuridik shaxslar yoki yakka tartibdagi tadbirkorlar, bir tomondan, hamda mahsulotni sotuvchi, ish bajaruvchi yoki xizmat ko‘rsatuvchi yuridik shaxslar yoki yakka tartibdagi tadbirkorlar (keyingi matnda – savdo yoki xizmat ko‘rsatish korxonalari), ikkinchi tomondan, o‘rtasidagi bo‘ladigan naqd pulsiz hisob – kitoblarda, shuningdek, naqd pul berish punktlari (NPBP) va bankomatlardan naqd pul olishda qo‘llaniladi. Vakolatli banklar xalqaro plastik kartochkalar chiqarishi va ular bo‘yicha xizmat ko‘rsatishi mumkin, bunda ular xalqaro to‘lov tizimlari bilan tuzilgan shartnomalarga va tegishli me’yoriy hujjatlarga muvofiq, bajariladigan operatsiya qoidalariga amal qilishlari shart. Bitta elektron kartochkada bir necha “elektron xamyonlar” joylashgan bo‘lishi mumkin. Plastik kartochkada, uni shaxs nomiga biriktirishda,quyidagi rekvizitlar yozilgan bo‘lishi shart: a) identifikatsiya belgilari (kartani raqami, seriyasi va boshqalar); b) bank – emitent (kartochkalarni chiqaruvchi bank)ning kodi; v) hisobvaraq raqami va kartochka egasining familiyasi, ismi, otasining ismi (tashkilot nomi); g) kartochkaning amal qilish muddati; Plastik kartochkada bir necha xamyonlar mavjud bo‘lganda, identifikatsiya belgilari har bir hamyonni bir xil ma’noli identifikatsiyalashi lozim. Ko‘rsatilgan rekvizitlardan tashqari, kartochkaga operatsiyalarni amalga oshirish va ular hisobini yuritish uchun zarur bo‘lgan qo‘shimcha belgilar kiritilishi mumkin. Plastik kartochkalar bilan amalga oshiriladigan operatsiyalar kog‘oz ko‘rinishida (slip, elektron terminal kvitantsiyasi) va/yoki elektron shakldagi (elektron terminal jurnalidan yoki bankomatdan olingan xujjat) xujjatlarni, shuningdek, hisob – kitoblar qatnashchilari o‘rtasida tuzilgan shartnomalarda belgilangan boshqa hujjatlarni (bankomat kvitantsiyasi va boshkalar) tuzish lozimligini ko‘zda tutadi. Elektron hujjatlar bank – ekvayer (savdo yoki xizmat ko‘rsatish korxonalariga xizmat ko‘satuvchi bank)ga, bank – emitentga yoki kliring markaziga, shartnomada kelishilgan davriylikda jo‘natiladi. Bitta bank bo‘limlari o‘rtasida kartochkalar bo‘yicha hisob – kitoblar qilish texnologiyasi, Bosh bank tomonidan, o‘z imkoniyatlari va foydalanadigan kartochkalar turlaridan kelib chiqqan holda, mustaqil belgilanadi. Kartochkalar bo‘yicha banklararo hisob – kitoblar texnologiyasi quyidagi variantlarni ko‘zda tutadi: a) Hisob – kitoblarni amaldagi elektron to‘lovlar tizimi (ETT) orqali yalpi hisob – kitob asosda o‘tkazish; b) Hisob – kitoblarni hisob – kitoblar qatnashchilari tomonidan tashkil etilgan protsessing markazlaridan kun davomida o‘tkazilib, yakuniy o‘zaro majburiyatlar hisoblangan holda, tijorat banklarining vakillik hisobvaraqlaridan yakuniy hisob – kitoblar summasini o‘tkazish. ETT orqali plastik kartochkalardan foydalangan holda, amalga oshirilgan operatsiyalar bo‘yicha yalpi hisob – kitoblar qilish, quyidagi tartibda amalga oshiriladi: 1) bank – emitent tomonidan avtorlashtirilmagan holda amalga oshirilgan hisob – kitoblarda: a) bank – ekvayer xizmat ko‘rsatilayotgan savdo yoki xizmat ko‘rsatish tashkilotidan olingan, kartochkalardan foydalangan holda, tuzilgan elektron hujjatlarga asosan, mablag‘larni uning hisobvarag‘iga o‘tkazadi, bunda elektron to‘lovlar tizimi orqali bank – emitentga jo‘natiluvchi debetli elektron memorial orderi avtomatik ravishda shakllantiriladi. b) bank – emitentda olingan debetli elektron memorial orderga asosan mijozning kartochkali hisobvarag‘idan dasturiy ravishda mablag‘lar hisobdan chiqariladi. Debetli elektron memorial order bosmadan chiqariladi va kunlik hujjatlarga tikiladi. 2) bank – emitent tomonidan oldindan shart bo‘lgan tartibda avtorizatsiya qilinadigan hisob – kitoblarda: a) bank – ekvayerda xizmat ko‘rsatilayotgan savdo yoki xizmat ko‘rsatish tashkilotidan olingan, kartochkalardan foydalangan holda tuzilgan elektron hujjatlarga asosan, ETT orqali avtorizatsiyalash va o‘tkazmani amalga oshirish uchun bank – emitentga jo‘natiladigan elektron ma’lumot, foydalanilayotgan texnologiya qoidalariga muvofiq, avtomatik ravishda shakllantiriladi; b) bank – emitent, olingan elektron ma’lumotlarga asosan, tranzaktsiyalar avtorizatsiyasini o‘tkazadi, mijozning kartochka hisobvarag‘idan mablag‘larni hisobdan chiqarish uchun avtomatik ravishda elektron memorial orderni shakllantiradi, savdo va xizmat ko‘rsatish tashkilotining talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga mablag‘larni o‘tkazish uchun elektron to‘lovlar tizimi orqali bank – ekvayerga jo‘natadi. v) bank – ekvayerda, bank – emitentdan olingan elektron memorial orderga asosan, mablag‘lar savdo yoki xizmat ko‘rsatish tashkilotining talab qilib olinguncha depozit hisobvarag‘iga o‘tkaziladi. Memorial order bosmadan chiqariladi va bankning kunlik hujjatlariga tikiladi. Protsessing markazlari orqali hisob – kitoblarni o‘tkazish quyidagi tartibda amalga oshiriladi: a) kun davomida kartochkalar bo‘yicha barcha tranzaktsiyalar, xisob – kitoblar uning qatnashchilari tomonidan tasdiqlangan tartibda, protsessing markazi orqali o‘tkaziladi va hisob – kitoblarda qatnashuvchi har bir bank uchun alohida ochilgan shaxsiy hisobvaraqlarda aks ettiriladi; b) hisob – kitoblar qatnashchilari kelishuviga asosan, hisob – kitoblar bo‘yicha yakuniy summalar (majburiyatlar) tijorat banklarining Markaziy bankning Xisob – kitoblar markazida ochilgan vakillik hisobvaraqlari orqali, shartnomada qayd etilgan davriylikda o‘tkaziladi; v) banklar, protsessing markazidan olingan ma’lumotlarga asosan, kartochkalardan foydalangan holda amalga oshirilgan operatsiyalar bo‘yicha, mablag‘larni mijozlarning hisobvaraqlariga kiritadilar yoki chiqaradilar. O’zbekiston Respublikasining “To’lovlar va to’lov tizimlari to’g’risida”gi Qonunining 33-moddasiga asosan to’lov hujjati qog’ozda tuzilgan yoki electron shaklda shakllantirilgan hujjat bolib, to’lov uning asosida yoki yordamida amalga oshiriladi. O’zbekiston Respublikasi hududida to’lovlarni amalga oshirishda quyidagi to’lov hujjatlaridan foydalaniladi: To’lov hujjatlarining shakllari,majburiy rekvizitlari va ularning mazmuniga doir boshqa talablar, electron to’lov vositalaridan foydalanishning o’ziga hos hususiyatlari Markaziy bank tomonidan belgilanadi. Shunga asosan, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan “O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz husib-kitoblar to’grisida”gi Nizom yangi taxrirda ishlab chiqilgan holda Adliya vazirligida 2020-yilning 13-aprelida 3229-son bilan davlat ro’yxatiga olindi. Unga ko’ra, MEMORIAL O’RDER- banklar tomonidan foydalaniladiga naqd pulsiz to’lov xujjati bo’lib, unda quyidagi xollarda foydalaniladi:
Jismoniy shaxslarning (yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxs tashkil etmagan xoldagi dexqon xo’jaliklaridan tashqari) yozma murojati bo’yicha mablag’larni naqd pulsiz shaklda o’tgazishni amalga oshirishda, bunda to’lov amalga oshirilgandan so’ng, mazkur murojat memorial o’rder bilan birga bankning bugalteriya kinlik xujjatlar yig’majildiga tikib qo’yiladi; Mijozlar bilan tuziladiga shartnomalarda nazarda tutilgan boshqa xollarda. TO’LOV TOPSHIRIQNOMASI- mijozning unga xizmat ko’rsatuvchi bankka o’z xisob varag’idan topshiriqnomada belgilangan summani mablag’larni oluvchining xisob varag’iga o’tkazish to’g’risidagi topshirig’I nazarda tutilgan to’lov hujjatidir; TO’LOV TALABNOMASI – mablag’larni t’lovchining hisob varag’idan unda ko’rsatilgan summani to’lash to’g’risidagi mablag’larni oluvchining talabi nazarda tutilgan to’lov xujjati xisoblanadi. INKASSO TOPSHIRIQNOMASI- unda ko’rsatilgan mablag’larni to’lovchining banki xisobvarag’idan so’zsiz ravishda xisobdan chiqarish bo’yicha mablag’larni oluvchining topshirig’I nazarda tutilgan to’lov hujjati. AKKREDITIVGA ARIZA- mablag’larni to’lovchi tomonidan shartnomada ko’rsatilgan summani oluvchining akkreditiv bo’yicha hisob-kitoblar uchun ochilgan bang hisobvarag’iga o’tkazishida qo’llaniladigan to’lov hujjati. Download 1,18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham:
|
Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha
yuklab olish