O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent temir yo'l muhandislari instituti

14.2.Birinchi yordam kо‘rsatish
Jabrlanuvchi hushidan ketib, yana о‘ziga kelsa, uni darhol vrach kelguncha yotqizib, osoyishtalikni ta’minlash kerak va tomir urishi bilan nafas olishini nazorat qilib turishi zarur. Agar vrach chaqirishni imkoni bо‘lmasa, uni tezlik bilan shifoxonaga zambil yoki transportda olib borish kerak.
Agar jabrlanuvchi hushidan ketgan bо‘lsa-yu, lekin tomir urishi barqaror bо‘lsa, uni tekis joyga yotqizib, kо‘ylak yoqasini yechib, toza havo kelishini ta’minlab, burunga nashatirda namlangan paxtani qо‘yib hidlatish yoki yuzga sovuq suv sepish kerak. Sо‘ngra vrachni zudlik bilan chaqirish lozim. Jabrlanuvchining nafas olishi va tomir urishi tо‘xtagan bо‘lsa – u klinik (mavhum о‘lim holatida bо‘ladi).
Nafas olish va qon aylanish tо‘xtaganda, xujayra va tо‘qimalar qondagi oxirgi kislorodni sо‘rib oladi, qonning rangi о‘zgaradi. Teri va shilimshiq pardaning kо‘karishi kuchayadi. Dastlab kislorod kamligiga ta’sirchan bо‘lgan bosh miya pо‘stlog‘ining hujayralari о‘la boshlaydi. Hujayralarning bо‘linishi tezlashadi. Organizmda qaytarib bо‘lmas jarayonlar sodir bо‘ladi. Insonni hayotga qaytarish har bir daqiqa о‘tgan sayin qiyinlashadi.

14.1-rasm.
Shunday qilib klinik о‘lim holati – hayotdagi о‘limga о‘tish davri – nafas olish va yurak faoliyatini tо‘xtashidan boshlab, bosh miya pо‘stlog‘ini hujayralari о‘lishigacha bо‘lgan vaqt bilan aniqlanadi.
Inson biror bir baxtsiz hodisa, masalan, elektr toki urganda klinik о‘lim vaqti 7-8 minut davom etishi mumkin. Klinik о‘lim davri tugagandan sо‘ng, biologik (haqiqiy) о‘lim yuzaga keladi, ya’ni insonni hayotga umuman qaytarib bо‘lmaydi.
Klinik о‘lim holatida, ya’ni nafas olish faoliyati va yurak urish tо‘xtagandan sо‘ng, 8 minutgacha bо‘lgan vaqt ichida insonni hayotga qaytarish mumkin, bunda qanchalik tez harakat qilinsa, shuncha oson kechadi. Har bir daqiqani bekorga о‘tkazmasdan harakat qilish kerak. Shuning uchun ham, baxtsiz hodisa rо‘y berganda, tiriltirish yuzasidan qilingan ishlar, passiv harakat о‘limga hukm qilgan bilan barobar.
Har bir inson birinchi yordam kо‘rsatishning elementar usullarini bilishi kerak. Bu usullar jarohatlangan kishi organizmida sun’iy qon aylanish va havo almashishga qarailgan bо‘lishi kerak. Bu usul mutlaqo zarur bо‘lgan 2 ta chora tadbirni qо‘llashni taqozo etadi.

1. 
   Sun’iy nafas oldirish, «og‘izdan-og‘izga», «og‘izdan-burunga» bо‘lishi mumkin.
   
2. 
   Yurakni tashqi (yopiq) massaj qilish.
   

Insonni sun’iy nafas oldirish va yurakni tashqi massaj qilish yо‘li bilan hayotga qaytarish, о‘pka-yurak reanimatsiyasi deb ataladi. (Reanimatsiya lotincha sо‘z bо‘lib, re-boshqatdan, takroran, onimatio-tirilish ma’nosini anglatadi).