O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

2014-2021 yillar: Qrimning anneksiya qilinishi va Donbassdagi urush

Kiyevda hokimiyat bo‘shlig‘i paydo bo‘ldi (Prezident Yanukovich Rossiyaga qochib ketganidan so‘ng, 2014 yil iyun oyigacha Turchinov vaqtinchalik Prezident lavozimini egallagan bo‘lsa-da, hokimiyat uning qo‘lida bo‘lmagan) va 2014 yil mart oyida Rossiya Qrimni anneksiya qildi. Bu keskin burilish, e’lon qilinmagan urushning boshlanishi edi. Shu bilan birga, Rossiya va mahalliy yarimharbiy tuzilmalar Donbassda separatizm urug‘lari sochilishiga turtki berdi, Donetsk va Luganskda Rossiya Federatsiyasidan noma’lum belgili harbiy kiyimlarda kelgan odamlar boshqargan “xalq respublikalari” e’lon qilindi.

Kiyev vazmin munosabatda bo‘ldi, may oyining oxirida bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlarini kutdi va shundan keyingina keng ko‘lamli kuch ishlatishga qaror qildi va buni “aksilterror operatsiyasi” deb atadi.
2014 yil iyun oyi boshida Fransiyada Ikkinchi jahon urushi ittifoqchilarining Normandiyada qo‘shin tushirishining 70 yilligiga bag‘ishlangan tadbirlarda Ukrainaning yangi saylangan Prezidenti Pyotr Poroshenko Germaniya va Fransiya yetakchilari vositachiligida birinchi marta rossiyalik hamkasbi Putin bilan uchrashdi. Yozda Ukraina armiyasi separatistlarni Donbassdan siqib chiqara boshladi, biroq avgust oyi oxirida Rossiya, Kiyevga ko‘ra, Donbassda o‘z armiyasini keng miqyosda ishga solgan. Moskva esa buni rad etgan. Ukraina qo‘shinlari mojaroning eng yuqori nuqtasida – Ilovaysk yaqinida mag‘lubiyatga uchradi. Butun front chizig‘i bo‘ylab urush sentyabr oyida Minskda o‘t ochishni to‘xtatish bitimi imzolanishi bilan yakunlandi, lekin u ham tez orada buzildi.
Rossiya va Ukraina munosabatlaridagi keskinlik va 24 fevral kuni ertalab boshlangan katta urushning dastlabki uchqunlari o‘n yildan ko‘proq vaqt davomida rivojlanib kelmoqda. Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning urush boshlash uchun keltirgan vajlari ancha avvalga, o‘rta asrlarga, hozirgi Ukraina va Rossiyaning bir qismi Kiyev Rusining tarkibida bo‘lgan davrlarga borib taqaladi. Aynan mana shu yerdan Kreml rahbarining rus va ukrainlar – "yagona xalq" haqidagi qarashlari, shuningdek, belaruslarni ham ushbu “yagona xalq”ga kirishi to‘g‘risidagi fikrlari olingan. Shu bilan birga, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti kamdan-kam hollarda ruslar va ukrainlar har doim ham bir xil yo‘lni bosib o‘tmaganini va buning natijasida ikki til va ikki madaniyat – qardosh bo‘lsa-da, ammo boshqacha yo‘llar bilan shakllanganligini unutgan ko‘rinadi. Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin har ikki respublika alohida-alohida davlatga aylanganda, yana bir farq bor edi, bu – davlatlar tanlagan siyosiy rivojlanish yo‘li. Kiyev hokimiyatlar almashinib turuvchi G‘arb demokratiyasi yo‘lidan bordi. Moskva esa bunday hokimiyat tizimidan yuz o‘girdi.
Hozirgi urush ikkala davlatning oxirgi 30 yillik siyosati “mahsulidir”. Uni shartli ravishda uch bosqichga bo‘lish mumkin, har biri taxminan o‘n yil. Biz esa urush uchun yo‘l ochgan ushbu 30 yillikdagi burilishlar haqida hikoya qilamiz.