O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

2014-2021 yillar: Qrimning anneksiya qilinishi va Donbassdagi urush

Kiyevda hokimiyat bo‘shlig‘i paydo bo‘ldi (Prezident Yanukovich Rossiyaga qochib ketganidan so‘ng, 2014 yil iyun oyigacha Turchinov vaqtinchalik Prezident lavozimini egallagan bo‘lsa-da, hokimiyat uning qo‘lida bo‘lmagan) va 2014 yil mart oyida Rossiya Qrimni anneksiya qildi. Bu keskin burilish, e’lon qilinmagan urushning boshlanishi edi. Shu bilan birga, Rossiya va mahalliy yarimharbiy tuzilmalar Donbassda separatizm urug‘lari sochilishiga turtki berdi, Donetsk va Luganskda Rossiya Federatsiyasidan noma’lum belgili harbiy kiyimlarda kelgan odamlar boshqargan “xalq respublikalari” e’lon qilindi.

Kiyev vazmin munosabatda bo‘ldi, may oyining oxirida bo‘lib o‘tadigan prezidentlik saylovlarini kutdi va shundan keyingina keng ko‘lamli kuch ishlatishga qaror qildi va buni “aksilterror operatsiyasi” deb atadi.
2014 yil iyun oyi boshida Fransiyada Ikkinchi jahon urushi ittifoqchilarining Normandiyada qo‘shin tushirishining 70 yilligiga bag‘ishlangan tadbirlarda Ukrainaning yangi saylangan Prezidenti Pyotr Poroshenko Germaniya va Fransiya yetakchilari vositachiligida birinchi marta rossiyalik hamkasbi Putin bilan uchrashdi. Yozda Ukraina armiyasi separatistlarni Donbassdan siqib chiqara boshladi, biroq avgust oyi oxirida Rossiya, Kiyevga ko‘ra, Donbassda o‘z armiyasini keng miqyosda ishga solgan. Moskva esa buni rad etgan. Ukraina qo‘shinlari mojaroning eng yuqori nuqtasida – Ilovaysk yaqinida mag‘lubiyatga uchradi. Butun front chizig‘i bo‘ylab urush sentyabr oyida Minskda o‘t ochishni to‘xtatish bitimi imzolanishi bilan yakunlandi, lekin u ham tez orada buzildi.

Keyin pozitsion urush boshlandi. 2015 yil boshida separatistlar keng qamrovli hujumga o‘tdi. Kiyev yana Moskvani maxsus tanib olish belgilarisiz qo‘shindan foydalanganlikda aybladi, Rossiya Federatsiyasi yana hammasini rad etdi. Ukraina qo‘shinlari Debalsevo markazi yaqinida mag‘lubiyatga uchrab, shoshilinch ravishda bu hududdan chiqib ketishga majbur bo‘lishdi. Shundan keyin Germaniya va Fransiya vositachiligida "Minsk-2" kelishuv bitimi imzolandi, bu kelishuv hali ham mojaroni hal qilish uchun asosiy hujjat bo‘lib qolmoqda. Uning birorta bandi to‘liq bajarilmagan, bunda esa taraflar bir-birini ayblab kelmoqda.

Kelishmovchiliklarning yakunlanishiga so‘nggi umid 2019 yilning yoz va kuz faslida tomonlar bir qator hududlarda qo‘shinlarni olib chiqib ketishni kelishganlarida mumkin bo‘lib tuyuldi. Bu kelishuvga Parij shahrida o‘tkazilgan uchrashuvda kelingan. U Fransiya, Germaniya, Ukraina va Rossiya taraflar sifatida ishtirok etgan “normand shaklidagi” sammit nomini olgan. Ammo 2019 yildagi “normand shaklidagi” sammit boshqa o‘tkazilmadi va dushmanlik kayfiyatidagi davlatlar munosabatlari 2022 yilgacha bir stol atrofida muhokama qilinmadi.
Rossiya Ukraina Prezidenti Vladimir Zelenskiy bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot qilishdan bosh tortdi va uni “Minsk-2” bitimini amalga oshira olmayotganlikda aybladi. 2021 yilda Rossiya Federatsiyasi Ukraina chegaralarida ikki marotaba – bahor va kech kuzda qo‘shinlarini to‘pladi. 2021 yilning dekabr oyida Prezident Putin birinchi marta AQSH va NATOga Ukraina va boshqa postsovet mamlakatlarini NATO ittifoqiga qabul qilmaslik, ularga hech qanday harbiy yordam bermaslik to‘g‘risida “ultimatum” qo‘ydi. NATO esa rad javobini berdi.