O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik universiteti

Rossiya-Ukraina munosabatlari qanday qilib urushgacha bordi?

Rossiya va Ukraina munosabatlaridagi keskinlik va 24 fevral kuni ertalab boshlangan katta urushning dastlabki uchqunlari o‘n yildan ko‘proq vaqt davomida rivojlanib kelmoqda. Rossiya Prezidenti Vladimir Putinning urush boshlash uchun keltirgan vajlari ancha avvalga, o‘rta asrlarga, hozirgi Ukraina va Rossiyaning bir qismi Kiyev Rusining tarkibida bo‘lgan davrlarga borib taqaladi. Aynan mana shu yerdan Kreml rahbarining rus va ukrainlar – "yagona xalq" haqidagi qarashlari, shuningdek, belaruslarni ham ushbu “yagona xalq”ga kirishi to‘g‘risidagi fikrlari olingan. Shu bilan birga, Rossiya Federatsiyasi Prezidenti kamdan-kam hollarda ruslar va ukrainlar har doim ham bir xil yo‘lni bosib o‘tmaganini va buning natijasida ikki til va ikki madaniyat – qardosh bo‘lsa-da, ammo boshqacha yo‘llar bilan shakllanganligini unutgan ko‘rinadi. Sovet Ittifoqi parchalanganidan keyin har ikki respublika alohida-alohida davlatga aylanganda, yana bir farq bor edi, bu – davlatlar tanlagan siyosiy rivojlanish yo‘li. Kiyev hokimiyatlar almashinib turuvchi G‘arb demokratiyasi yo‘lidan bordi. Moskva esa bunday hokimiyat tizimidan yuz o‘girdi.

Hozirgi urush ikkala davlatning oxirgi 30 yillik siyosati “mahsulidir”. Uni shartli ravishda uch bosqichga bo‘lish mumkin, har biri taxminan o‘n yil. Biz esa urush uchun yo‘l ochgan ushbu 30 yillikdagi burilishlar haqida hikoya qilamiz.
1992-2003: Ukraina ketmoqda, Rossiyaning bunga qarshiligi yo‘q
1991 yil dekabr oyida Ukraina Rossiya va Belarus bilan birgalikda Belovejskaya Pushchada SSSR parchalanishini muhrlagan uchta respublikadan biri edi. Aftidan, Moskva Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) va arzon gaz ta’minoti orqali Ukrainada o‘z ta’sirini saqlab qolishga umid qilgan. Ammo o‘ylanganidan ko‘ra boshqacharoq bo‘ldi. Rossiya va Belarus ittifoq davlati tuzdilar, Ukraina tobora ko‘proq G‘arbga qarayverdi.
Bu holat Kremlni g‘azablantirdi, shunga qaramay, Ukraina SSSRdan deyarli bir million kuchli armiya va dunyodagi uchinchi yirik yadro arsenalini meros qilib oldi. SSSRdan qolgan raketalarni meros qilib olishni rad etdi, ularni xavfsizlik kafolatlari (Budapesht memorandumi) va iqtisodiy yordam evaziga Rossiyaga topshirdi. G‘arb Ukrainaga javob bermagan va uni o‘z tuzilmalariga qo‘shmoqchi bo‘lmagan davrgacha, Moskvaning rasmiy Kiyevga munosabati xayrixoh bo‘lgan. Ushbu dekadada ular o‘rtasida hech qanday otishma yoki qurolli to‘qnashuv yuz bermagan, albatta, 1992 yilda Qora dengiz floti patrul kemasi Ukraina bayrog‘ini ko‘tarib, Sevastopoldan Odessaga jo‘nab ketganida, havoda otishma bo‘lgan voqeadan tashqari. Sovet Ittifoqi qulaganidan keyingi birinchi o‘n yillikda Rossiya iqtisodiy jihatdan zaif edi, chechenlar bilan urush esa ko‘plab resurslarning sarflanishiga olib kelgan. 1997 yilda Qora dengiz flotini bo‘lish va "Katta shartnoma"ni imzolash orqali Rossiya Federatsiyasi Ukraina chegaralarini, shu jumladan Qrimni ham tan oldi.