O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Jon R. Kommons 
Jon R. Kommons (1862- 1945) Veblendan 
besh yosh kichik va Mitchelldan o‗n ikki yosh 
katta  bo‗lgan  yana  bir  noortodoksal  iqtisod-
chidir.  Uning  eng  katta  hissasi  tahlil  qilishda 
o‗zi  yordam  bergan  ijtimoiy  qonunchilikda 
bo‗lsa, ajabmas.  
Bu  qonunchilik  Amerika  iqtisodiyotining 
tuzilishini  o‗zgartirib  yubordi.  Kommonsning 
―Boylik  taqsimoti‖  (1893)  nomli  birinchi 
kitobi 
yaxshi 
kutib 
olinmagan 
edi. 
Tanqidchilar  bu  kitobni  uning  o‗z  ijtimoiy 
fikrlariga ilmiy  asos  solishga  bo‗lgan  qoniqtirmas 
urinishi,  deydi.  Lekin  Kommons  hali  mavjud  mulkchilik,  mustaqil 
tashkilot, jamiyat tuzilishini inqilobiy o‗zgartirishga urinmayotgan edi.  
  Viskonsinda  Kommons  ishlagan  yillar  davomida  (1904-1932) 
akademiklar  va  siyosatchilar  o‗rtasida,  keyinchalik  Franklin  Ruzvelt 
―Yangi  Taqsimot‖  da  eslab  o‗tadigan,  bugungi  kunda  odatiy  ko‗p 
ishlatiladigan  aloqa  rivojlandi.  Viskonsin  hukumati  Madisondagi 
fakultetni yangi fikrlar o‗chog‗i bo‗lishi, qonunlar loyihalarini yozish va 
tayinlangan  komissiya  a‘zolari  uchun  erkin  ishlatishga  berib  qo‗ydi. 
Kommonsning  hayotini  o‗rganar  ekanmiz  u  Viskonsda  bo‗lgan  ko‗p 
vaqtini loyihalar tuzish, ularni tatbiq etish va ijtimoiy qonunlar tuzishga 
yordam  berish  bilan  o‗tkazganligiga  guvoh  bo‗lamiz.  Bu  urinishlarda 
ko‗zga ko‗rinadigan namunalar shakllandi. Kommons masalani, ba‘zida 
talabalarga yordam sifatida atroflicha o‗rganar edi. Va keyin muammoni 
iqtisodiyotda qabul qilingan har qanday qonunlardan ta‘sir ko‗radigan va 
ilg‗or  biznes  yoki  mehnat  boshliqlaridan  ruhlanadiganlar  bilan 
muhokama qilardi. Yangi taqsimotdan o‗rin olgan ijtimoiy qonunchilik-
larning  g‗oyalari  Viskonsindan  olinganligiga  aniq  asos  yo‗q.  Lekin 
Madisonda  shug‗ullanayotganlarning  ko‗pchiligi  1932-yilda  Vashing-
tonga ketganligi aniq faktligi tasdiqlangan.  
Kommons merosi 
 
Kommons  ―farovon  davlat  tomon  harakat  asoschisi‖
61
 deb  ta‘riflab 
kelingan.  Madisonga  kelganidan  bir  yil  o‗tib  u  gubernator  La  Foletga 
                                                             
61
 
Kenneth Boulding, ―A New Look at Institutionalism,‖ American Economic Review, 48 (May 1957), p. 
7.