O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti



Download 4,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet126/247
Sana16.07.2021
Hajmi4,73 Mb.
#120893
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   247
Bog'liq
iqtisodiy talimotlar tarixi

 
Muhokama uchun savollar 
1. Marjinalizmning asosiy g‗oyasi nima? 
2. ―Gossen qonuni‖ning mazmunini tushuntirib bering. 
3. Me‘yorli foydalilik, deganda nimani tushunasiz? 
4.  Marjinalistlar  nazariyasiga  ko‗ra  tovar  bahosi  asosida  qanday 
omil yotadi? 


188 
 
 
 
IX BOB. NEOKLASSIK MAKTAB IQTISODIY QARASHLARI 
 
9.1. Neoklassik maktabining asosiy 
namoyondalari  
Alfred  Marshall  (1842-1924)  neoklassik  mikro 
nazariyaning  otasi  unvoniga  ikki  da‘vogarlardan  biri 
hisoblanadi  (yana  bittasi  Leon  Valras).  Alfred 
Marshall  A.  Smit,  D.  Rikardo  va  J.S.Millning  ijodi 
asosida  bugungi  kunda  ham  joriy  qilingan  iqtisodiy 
nazariya  hamda  iqtisodiy  siyosatning  tarkibiy  asosi 
sifatida  xizmat  qiladigan  tahliliy  tushunchalar  tizimini  rivojlantirdi. 
Uning  fikrlarini  batafsil  o‗rganish  mikroiqtisodiyotdagi  xususiy 
muvozanat  nazariyasini  to‗laroq  tushunishga  imkon  beradi.  Bu  bobda 
keltirilgan nazariyalarni buyuk mutafakkirning asarlariga kichkina kirish 
qismi sifatida qarash lozim. 
Marshall  iqtisodiyotga  matematika  bo‗yicha  bakalavriat  ta‘limi  va 
hayot  sifatini  yaxshilash  haqida  kuchli  gumanitar  fikrlar  bilan  kirib 
keldi.  Uning  oilaviy  muhiti  Angliya  cherkovida  diniy  ordinaturaga 
kirishga chorladi, ammo Kembridjdagi ta‘lim jarayoni uning matematika 
sohasida kuchli bilimga egaligi va tug‗ma qobiliyati borligini ko‗rsatdi. 
Shunung  uchun  u  Kembridjda  matematikadan  dars  berishga  qoldirildi. 
Tez  orada  metafizika,  etika  va  iqtisodiyotdan  ma‘ruza  o‗qishga  jalb 
qilindi.  1860-yillarning  so‗ngigacha  iqtisodiyotga  bo‗lgan  qiziqishini 
rivojlantirib bordi va ruhoniy bo‗lishdan ko‗ra olim-o‗qituvchi bo‗lishni 
afzal  ko‗rdi.  U  Kembridjda  iqtisodiyotni  o‗qitishni  boshladi  va  ikki 
matematik  iqtisodchi  –  Kournon  va  von  Thunen  asarlari  ta‘siri  ostida 
Rikardo hamda J.S.Millning iqtisodiyotini matematikaga tarjima qilishni 
boshladi. 
Marshall  iqtisodiyotni  o‗qishni  tarixan  qulay  vaqtda  boshladi.  Biz 
oldinroq  klassik  nazariya  asoslarining  bo‗linganligi  haqida  ta‘kidlab 
o‗tdik. Maltusning ―Nufus qonuni‖ aholi soni oshishi bilan real ish haqi 
tushib ketishini ko‗rsatdi, ammo Angliya iqtisodiy tarixi bunga qarama- 
qarshi  dalillarni  ko‗rsata  boshladi.  J.S.Mill  ish  haqi  fondi  nazariyasiga 
norozi bo‗ldi va 1869-yilgacha uni rad etdi. Karl Marks klassik nazariya 
asoslarini  yangitdan  tahlil  qildi  va  revolyutsiyani  boshladi.  Germaniya 
Alfred Marshall 
(1842-1924)  


189 
 
tarixiy maktabi va Leslic va Bagehot kabi bir qancha ingliz yozuvchilari 
bir  nechta  klassik  iqtisodiy  nazariyaning  fundamental  asoslariga 
o‗zgartirish kiritdilar. 1871-yilda Jevons va Menger klassik nazariyaning 
faqat  taklifga  e‘tibor  qaratishini  qoraladi.  Marshall  1867-yildan  1890- 
yilgacha  talab  va  taklif  tahlillari  tamoyilini  ehtiyotkorlik  bilan 
rivojlantirdi.
28
 
Jevons o‗z ishlarini chop qilib klassik nazariya obro‗sini to‗kishga va 
iqtisodiy  nazariyada  inqilobiy  burilish  yasashga  shoshildi,  ammo 
Marshall  1890-yilda  o‗zining  ―Iqtisodiyot  tamoyillari‖  kitobini  o‗z 
talabalari  va  hamkasblariga  taqdim  etdi.  Ammo  bu  kitobini  taqdim 
etishdan oldin u o‗zining g‗oyalarini 20 yildan ko‗proq davr mobaynida 
o‗z  talabalariga  va  hamkasblariga  tushuntirishga  harakat  qildi.  Keynes 
aytganidek,  ―Jevons  suv  qaynatadigan  metall  choynakni ko‗rdi  va  yosh 
bolaning  xursand  ovozi  bilan  chinqirdi,  Marshall  ham  bu  metall 
choynakni kordi va mexanizm qurish uchun jimgina ishga o‗tirdi‖. Ya‘ni 
Marshall yaratgan mexanizm tahlili jarayoni bu uning shaxsiyati va o‗zi 
o‗sgan muhitni aks ettiradi. Uning ilk diniy e‘tiqodi, keyinchalik tajribali 
gumanitarizmni  aks  ettirdi.  Marshallning  o‗ylashicha,  iqtisodiyotni 
o‗qish,  o‗rganish  bu  butun  boshli  jamiyatning  yaxshi  darajada 
o‗zgarishini  ta‘minlashi  mumkin  ekan.  Uning  ilmiy  izlanishi  tarixan 
yo‗naltirilgan  iqtisodchilar  hujumlari  bilan  tanishtirdi.  Ya‘ni  bu 
iqtisodchilar ―iqtisodiy nazariya bu hamma joyda va har vaqtda ishlatsa 
bo‗ladigan  mutlaq  haqiqatlar  vujudidir‖  degan  tushunchaga  norozilik 
bildirishgan.  1885-yilda  Kembridjda  bo‗lib  o‗tgan  Marshallning 
professorlikka  saylovidagi  bergan  dastlabki  ma‘ruzasida  u  e‘tiborini 
mana bu tanqidga qaratgan: ―Yolg‗iz universallikka da‘vo qila oladigan 
iqtisodiy ta‘limotning biror-bir qismida hech qanday aqida yo‗q. Bu aniq 
haqiqatning vujudi emas, balki aniq haqiqatni kashf qilish uchun vosita‖. 
Marshall  o‗zining  ilk  matematikaga  oid  bo‗lgan  mashg‗ulotlarini 
o‗zining  mexanizmini  kelib  chiqish  tarixiga  aralashtirib  yuborishga 
harakat  qildi,  ya‘ni  u  vaqtlar  o‗zgarishiga  moslashgan  mexanizm 
qurmoqchi bo‗lgan. Biroq 1848-yildagi J.S.Millning ―qiymat nazariyasi 
to‗liq  bo‗ldi‖  degan  shoshqaloq  xulosasidan  xabardorligi  sababli 
Marshall  o‗zining  iqtisodiyot  uchun  qo‗shgan  hissasini  eskirgan,  deb 
o‗yladi.  U  yana  Jevonsning  o‗ziga  xoslik  va  e‘tiqod  tasdig‗idan  ham 
xabardor bo‗lgan. Jevons qiymat ishlab chiqarish nazariyasining klassik 
                                                             
28
 
History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 289-290 b.
 
 


190 
 
bahosini  qiymat  talabga  butunlay  bog‗liq,  degan  nazariyaga 
almashtirgan. Albatta, Marshall ham o‗zining g‗oyalari haqiqiy va uzoq 
muddatga  chiday  olishi  mumkinligidan  umid  qilgan.  U  1870-yilgacha 
o‗z  nazariyasining  fundamental  matematik  tuzilishi  ustida  ish  olib 
borishni  boshlagan  va  keyinchalik  taklif  va  talab  analizlarini  chizmalar 
bilan yaqqol ko‗rsatishning asosiy uslublarini o‗rganib chiqan. U 1890-
yilgacha o‗zining kashfiyotini chop etmagan va faqatgina matematika va 
chizmalarni  snoska,  ya‘ni  havola  va  ilova  bilan  birga  ma‘lum  qilgan. 
Marshall  nazariyotchi,  gumanitar,  matematik  va  tarixchining  g‗alati 
aralashmasi.  U  o‗zining  davridagi  uslubiy  munozarani  tushuntirishga 
harakat  qilgan.  Shu  bilan  birga,  bir  vaqtning  o‗zida  narxlarni 
belgilaydigan 
va 
manbaning 
ajratilgan 
miqdoridagi 
kuchlarni 
tushuntirish  uchun  marjinalistlarning  yangi  uskunalar  bilan  eng  zo‗r 
klassik analizlarini nazorat qilgan. 
Marshall  iqtisodiy  nazariyaning  rivojlanishiga  katta  hissa  qo‗shgan 
bo‗lsa  ham  nazariy  va  uslubiy  muammolarda  uslubiy  va  ilmiy  jihatdan 
jiddiy  lavozimni  olishni  rad  qilishi  iqtisodchilarning  keyingi  avlodlari 
muvaffaqiyatga erishishiga sabab bo‗ldi.  
 

Download 4,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   122   123   124   125   126   127   128   129   ...   247




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish