O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

 
 

---

24 
 
Abu Hamid al-G„azzoliyning iqtisodiy 
qarashlari 
 
Al-G‗azzoliy  (1058-1111-yillar)  boshqa 
arab olimlari kabi jamiyatning falsafiy, etik, 
sotsiologik  va  iqtisodiy  tomonlarini  o‗z 
davrining 
ustuvor 
diniy 
e‘tiqodlariga 
bog‗lagan  asarlar  yozgan.  U  o‗rta  asrlar 
islom  dunyosining  eng  yirik  zakovat 
egalaridan  biri  hisoblanadi.  Uning  asarlari 
Avliyo  Tomas  Akinskiyga  o‗z  ta‘sirini  o‗tkazganligi  ma‘lum.  Uning 
bozorda ko‗ngilli almashuvlarga bergan ta‘rifi o‗n birinchi asrda mehnat 
taqsimoti  bilan  bog‗liq  munosabatlarni  muvofiqlashtirishni  amalga 
oshirishga imkon bergan.  
Dastlabki  vaqtlarda bir  kishi bug‗doyni  ekkan,  o‗rgan  va  yanchgan 
so‗ng  xamir  qilib  non  yopgan,  vaholanki  bu  holat  bir  oilaning  mehnati 
natijasi bo‗lishi mumkin. Al-G‗azzoliy o‗z davrida bitta non mingta yoki 
undan  ko‗proq  ishchi  mehnatining  mahsuloti  bo‗lishi  mumkinligini 
kuzatgan.  Kengayib  borayotgan  ixtisoslashuv  va  mehnat  taqsimoti 
iqtisodiy  almashinuvga  olib  kelishini  tushunib,  barterning  qiyinchilik-
larini  yengillashtiradigan  pulga  bo‗lgan  munosabatni  ko‗rsata  olgan.  U 
davlat  xarajatlari,  soliqqa  tortish  va  qarz  olish;  tanga  pullar  va  tanga 
pullarning  arzonlashuvi;  foiz  va  sudxo‗rlik;  qay  tarzda  eng  yaxshi  usul 
bilan  soliq  solish,  jamiyat  bo‗ylab  soliq  yukini  yengillashtirish  bilan 
bog‗liq iqtisodiy munosabatlarni ham o‗rgandi.  
 O‗zining  zamondoshlari  va  deyarli  besh  yuz  yil  ularga  ergashib 
kelganlar  qatorida  al-G‗azzoliy  iqtisodiyotni  boshqa  faoliyatlardan 
ajratmadi.  Uning  o‗rganishlari  va  ta‘riflashlari  har  doim  iqtisodiy 
faoliyatni cheklagan  va  ayrim hollarda qoralagan 
kuchli  diniy  qarashlari  nuqtayi  nazaridan  amalga 
oshirilgan.