O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

7.1-rasm. Qatlamni gidravlik yorishning (QGYO) texnologik sxemasi:
1-parchalanish yoriqlari; 2-mahsuldor qatlam; 3-paker; 4-yakorьь; 5-mustahkamlash tizmasi; 6-nasos-kompressor quvurlari; 7-quduq usti armaturasi; 8-manometr; 9-manifold bloki; 10-jarayonni boshqarish va nazorat stansiyasi; 11-nasos agregatlari; 12-qumni aralashtirgichlar; 13-texnologik suyuqliklarning sig‘imlari; 14-nasoslarning agregatlari.
Haydaladigan suyuqlikning minimal sarfini aniqlaymiz Q_min , m³/sek.
QGYoning asosiy texnologik kо‘rsatgichi qatlamga suyuqlik haydash orqali tik va gorizontal yoriqlarni shakllantirish uchun hisoblanadi.
QGYoda yoruvchi suyuqlik va qum tashuvchi sifatida neftьь, suv, sulfat-spirtli qо‘yqa (SSQ), olimerli eritmalar, suvneftli va neftkislotali va boshqalardan foydalaniladi.
Suyuqlik-qum tashuvchi qovushqoq bо‘lishi, yoruvchi materialning chо‘kish tezligikatta bо‘lmasligi, imkoniyat darajasida minimal filtrlanishi, materialni qatlamga yanada chuqurroq olib kirish xususiyatiga ega bо‘lishi kerak. Suyuqlikni tanlashda qovushqoqligi oshirilganda naporning yо‘qotilishi kuchayadi.
7.1 misol. Qatlamni yorish bosimi qiymatini R_QGYO hisoblaymiz.

QGYO suyuqligini minimal haydash sarfi tik va gorizontal yoriqlarni hosil qilishiga muvofiq empirik formula yordamida baholanadi:

(7.1)
(7.2)

bu yyerda , - minimal sarflar, l/sek;

h - qatlamning qalinligi, sm;
, – tik va gorizontal yoriqlarning kengligi, sm;
– yorish suyuqligining qovushqoqligi, mPa .sek;
– gorizontal yoriqning radiusi, sm.
7.2 – jadval
QGYoda foydalaniladigan suyuqlikning qovushqoqligi

Suyuqlik	Qovushqoqlik, mPa.sek	Izoh
Suv	1
Suv, SSQ aralashmasi	1÷ 1500	Kо‘pincha SSQ eritmasi 250÷800 mPa sek qо‘llaniladi
Neftь mazut aralashmasi	Birdan bir necha minggacha, mPa sek

Yoruvchi suyuqlikning turi va uni µ_s – qovushqoqligi mustaqil qabul qilinadi.

Hisob uchun tik va gorizontal yoriqlarni kengligini = 1 sm, =1 sm, gorizontal yoriqning radiusi =70 m teng qabul qilinadi. QGYo suyuqligi sifatida qovushqoqligi =500 mPa sek suvni SSQ eritmasidan foydalanamiz.

Tik yoriqlarni shakllantirish uchun minimal haydaladigan suyuqlikning sarfini hisoblaymiz


m³/sek.

Gorizontal yoriqlarni shakllantirish uchun minimal haydaladigan suyuqlikning sarfini hisoblaymiz

m³/sek.

3) Quduq ustidan haydaladigan bosimni aniqlaymiz

(7.3)

Be yerda: –quduqda suyuqlik ustunining gidravlik bosimi;

–quvurlardagi ishqalanish koeffitsienti bo’lib, Darsi-Veysbax formulasidan aniqlanadi;
-qatlamni gidravlik yorish bosimi tajriba yo’li orqali o’rnatiladi yoki formula bo’yicha:
(7.4)
bu yerda: - tog’ bosimi, Pa;
(7.5)
- tog’ jinsining qatlamda hamma tomonlama qisilgandagi mustahkamligi ( =1,5÷3 MPa);
N - qatlamning joylashuv chuqurligi, m;
- tog’ jinsining o’rtacha zichligi, 2200÷2600 kg/sm³, o’rtacha 2300 kg/sm³;
g - erkin tushish tezlanishi.
Quduqning chuqurligi N > 1000 ÷ 1200 m bo’lganda
formula yordamida aniqlanadi.

Qatlamni yorish bosimi qiymatini R_QGYo hisoblaymiz.

Hisob uchun tog’ jinsining ziligini 2500 kgG’m3, hamma tomondan siqilgan sharoitda qatlam tog’ jinsining yorilishga mustahkamligi = 2 MPa.
Quduqning chuqurligi N = 2000 m.
= 2000^.2500^. 9,8 ^.10^{-6 =} 49 MPa.
= 49 Q 2= 51 MPa.

4. Qatlam bosimini aniqlaymiz