O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

Teskari klapan ( teskari tо‘sqichlar) – NKQ birikmasida suyuqlik ustunining harakati tо‘xtatilganda va yengillashtirilganda hamda nasos agregatini qaytadan ishga tushirishda ta’sir etib nasos ratorini teskari aylanib ketishini oldini olishga mо‘ljallangan.
Qо‘yirish (tо‘kish) klapani – nasos agregatini quduqdan NKQ birikmasidan kо‘tarib olishda suyuqlikni tо‘kish uchun xizmat qiladi. Teskari klapan modulga –nasos boshchasiga buralgan, qо‘yirish esa – teskari klapan korpusiga mahkamlangan.
Elektr markazdan qochma nasos (EMQN) – neft quduqlari uchun tarkibiga:

• 
  50...500 ta pog‘onali markazdan qochma nasos;
  
• 
  asinxronli elektr dvigateli;
  
• 
  qatlam muhitida elektr dvigateliga har xil narsalarni tushib qolishidan himoyalaydigan protektor;
  
• 
  elekt dvigatelini transformator va boshqaruv stansiyasi bilan biriktiruvchi kAbelьь chizig‘i.
  

Botma nasoslar quduqqa nasos-kompressor quvurlari orqali tushiriladi.
Nasosning modul-seksiyasi – korpusdan, val, pog‘onalar paketi (ishchi g‘ildirak-yо‘naltiruvchi apparatlar), yuqori podshipnik, pastki (ostki) podshipnik, yuqori о‘qli tayanch, boshcha, asos, kAbellarni mexanik ta’sirlardan shikastlanishi himoyalovchi ikkita qavurg‘a va rezina halqasidan tashkil topgan.
Ishchi halqa val bо‘ylab о‘qli yо‘nalishda erkin holda harakatlanadi va pastki va yuqoridagi yо‘naltiruchi apparatlar yordamida harakati chegaralanadi.
Modullar (seksiyalar) bir-biri bilan va kirish moduli dvigatel bilan – flanets yordamida biriktiriladi.
Zamonaviy qurilmalarda 2 tadan 4 tagacha nasos modul –seksiyalari bir – biri bilan qо‘shiladi. Seksiyaning korpusiga ishchi halqaning valiga va yо‘naltiruvchi apparatlarga yig‘ilgan pog‘onalar paketi (bog‘lami) kirgiziladi.
Kirish modulining kо‘rinishi nasosning asosi kiruvchi teshikli va turli-filtrdan iborat, u orqali quduqdan nasosga suyuqliklar kirib keladi. Nasosning yuqori qismiga teskari klapanli tutqich boshcha о‘rnatilgan, u NKQga mahkamlanadi.
Nasoslar uchta shartli guruhlarga ajratiladi. (5.2-jadval).