O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

21.1-rasm. Davlat moliyaviy nazoratining muhim vazifalari
137
 
Rasmda ko‗rsatilgan ro‗yxat bilan davlat moliyaviy nazoratining vazifalarini 
chegaralash mushkul. Chunki moliyaviy qonunchilikning o‗zgarishi bilan moliyaviy 
nazoratning vazifalari ham o‗zgaradi va aniqlashtiriladi. 
Masalan, byudjet islohotlarining dastlabki bosqichlarida davlat moliyaviy 
resurslarini maksimal darajada iqtisod qilish asosida byudjet taqchilligining o‗rnatil-

137
VahobovA., MalikovT. Moliya. Darslik. –T.: IQTISOD-MOLIYA. 2010. 68-bet 

---

304 
gan darajasini ta‘minlash ustidan qattiq nazorat olib borish davlat moliyaviy nazorati-
ning muhim vazifalaridan biri bo‗lgan bo‗lsa, islohotlarning bugungi bosqichidagi 
davlat moliyaviy nazoratining vazifalaridan biri – ajratilgan mablag‗lardan maqsadga 
muvofiq samarali foydalanish, ularning iqtisodiyotning ustuvor yo‗nalishlariga va 
ijtimoiy taraqqiyotning hal qiluvchi tarmoqlariga safarbar etilishi ustidan qat‘iy 
nazoratni olib borishdan iborat bo‗lmoqda. 
Ma‘lumki, mamlakatimizda oxirgi 10 yillar davomida byudjet nazorati 
―Byudjet tizimi to‗g‗risida‖gi, ―Davlat byudjetining g‗azna ijrosi to‗g‗risida‖gi 
qonunlar asosida amalga oshirib kelindi. Ushbu qonunlar yurtimizda byudjet 
qonunchiligining umumiy huquqiy asoslarini, davlat byudjetining shakllanish va 
tuzilish prinsiplari, uni ko‗rib chiqish, qabul qilish va bajarish tartibini belgilab berdi, 
shuningdek, unda davlat byudjeti daromadlarining shakllanishi hamda sarflanishi, 
davlat byudjeti mablag‗lari operatsiyalarini amalga oshirishda hisobga olish va 
hisobot, nazorat prinsiplari mustahkamlab qo‗yildi. ―Davlat byudjeti g‗azna ijrosi 
to‗g‗risida‖gi qonun esa davlat byudjetini g‗aznachilik asosida ijro etish tartib-
qoidalarini belgilab berdi. 2014 yilga kelib bu qonunlarni takomillashtirish talabidan 
kelib chiqqan holda ―Byudjet Kodeksi‖ qabul qilinib, 2014 yil 1 yanvardan boshlab 
amalga kiritildi.
Ushbu Kodeksning IX bo‗limi ―Byudjet tizimi byudjetlarining ijrosini nazorat 
qilish‖ deb nomlangan bo‗lib, unda belgilab qo‗yilishicha, ―Davlat moliyaviy 
nazorati byudjet to‗g‗risidagi qonun hujjatlarining moliyaviy nazorat obyektlari 
tomonidan buzilishini aniqlash, bartaraf etish va ularga yo‗l qo‗ymaslik maqsadida 
davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan amalga oshiriladi‖
138
. 
Umumdavlat moliyaviy nazorati butun mamlakat miqyosida tegishli vakolat-
larga ega bo‗lgan ixtisoslashgan davlat moliyaviy nazorat organlari tomonidan 
amalga oshiriladi. Umumdavlat moliyaviy nazorati quyidagi nazorat turlarini qamrab 
oladi: 

byudjet-moliya nazorati; 

soliq nazorati; 

bojxona nazorati;

valyuta nazorati; 

pul muomalasi nazorati. 
Nazoratning bu turlari ichida alohida o‗rin egallaydigani byudjet-moliya 
nazorati hisoblanadi. Byudjet-moliya nazorati barcha darajadagi byudjetlarning, 
davlatning byudjetdan tashqari fondlarining shakllanishi, davlat moliyaviy resurslari-
ning qonuniy va maqsadga muvofiq ishlatilishi ustidan nazoratni ta‘minlaydi. 
Nazoratning bu turini O‗zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligi, uning qoshidagi 
nazorat-taftish boshqarmasi, Moliya vazirligi G‗aznachiligi kabi ixtisoslashgan 
operativ boshqarish va nazorat organlari amalga oshiradilar.
Davlat moliyaviy nazorati (22.2-rasm): 

138
―O‗zbekistonRespublikasiByudjetKodeksinitasdiqlashto‗g‗risida‖giO‗RQ-360-son (26.12.2013) 
O‗zbekistonRespublikasiQonunibilanqabulqilinganByudjetKodeksi. 26-bob, 170-modda.

---

305