O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ishchi kuchini takror ishlab chiqarish xarajatlari tarkibi
26
 
 
Ishchi kuchini takror yaratish uchun to’liq xarajatlar 
Ishga yollovchilarning ishchi kuchiga 
Davlat va mahalliy byudjetning ijtimoiy 
xarajatlari, jumladan: 
maqsadlarga xarajati, jumladan: 
                                                 
25
 “The General Theory of Employment, Interest, and Money” John Maynard Keynes 194p. 
26
 Manba mualliflar  tomonidan tuzilgan. 

---

86 
 
- mehnatga haq to’lash, jumladan: 
- xalq ta’limi,kadrlarni kasbiy 
- ishlab berilgan vaqt uchun haq 
tayyorlash; 
- ishlanmagan vaqt uchui haq 
- sog’liqni saqlash, jismoniy tarbiya va 
- bir martalik rag’batlantiruvchi to’lovlar  sport; 
- ovqatlanish qiymati haqi 
- ijtimoiy ta’minot.yoshlar siyosatini 
- xizmatchini uy-joy bilan ta’minlash 
amalga oshirish tadbirlari; 
ularni ijtimoiy himoya qilish 
- turarjoy-kommunal xo’jaligi; 
- kasbiy o’qitish 
- bepul va imtiyozli turar-joy ajratish. 
- madaniy-maishiy xizmat kursatish 
 
- ishchi kuchi uchun boshqa xarajatlar 
 
- ishchi kuchidan foydalanishga bog’liq 
 
soliqlar. 
 
 
-  ish  beruvchilarning  ishchi  kuchiga  xarajatlari,  jumladan  mexnat 
haqi,  ovqatlanish,  turar-joy  narxlari,  ijtimoiy  himoya,  Kasbiy  o’qitish, 
madaniy-maishiy xizmatlar kursatish va ishchi kuchidan foydalanishga oid 
soliqlar; 
- davlat va mahalliy byudjetlarning ijtimoiy  maqsadlarga xarajatlari, 
jumladan,  xalq  ta’limi,  kadrlarni  kasbiy  tayyorlash,  sog’liqni  saqlash, 
jismoniy  tarbiya  va  sport,  ijtimoiy  ta’minot,  yoshlar  siyosati  sohasidagi 
tadbirlar, turar-joy-kommunal xo’jalik, bepul va imtiyozli turar-joy ajratish 
va xokazolar. 
Afsuski,  nazariya  nuqtai  nazaridan  ishchi  kuchini  takror  yaratishga 
xarajatlarning bu guruxi inson kapitalini takror barpo qilish va oxir-oqibat 
xar  tomonlama  kamol  topgan  shaxsni  tarbiyalash  muammosini 
butunligicha hal qilmaydi. 
Fikrimizcha,  insoniy  kapitalning  mazmuni,  uning  mohiyatini  ko’rib 
chiqish va shundan keyingina uni takror barpo qilish xarajatlarini qoplash 
mexanizmini yaratishga xarakat qilish maqsadga muvofiqdir. 
Insoniy  kapitalning  mohiyati  mehnatga  layoqat,  ma’lumotga  ega  bo’lish, 
kasbiy  bilim,  ko’nikma,  salomatlikni  o’z  ichiga  oladi  va  jamiyatning 
ijtimoiy-iqtisodiy tizimi tarkibi bilan belgilanadi. Bunday bog’liqlik ancha 
murakkab  bo’lib,  hayotning  ijtimoiy  va  iqtisodiy  sohasi  chegarasidan 
chiqib  ketadi,  chunki  mehnat  umumiy  tusga  ega  va  jamiyat  xayotining 
deyarli  barcha  sohasida,  masalan,  siyosatda,  mudofaada  va  xokazolarda 

---

87 
 
mavjud.  Shundan  kelib  chiqib,  biz  mana  shu  toifani  tahlil  qilish  bilan  va 
demak,  uni  qayta  yaratish  darajasida,  jumladan,  sifat  jixatdan  o’rganish 
bilan cheklanishga majburmiz. 
Mehnatga  bo’lgan  bunday  qarashlar  tizimi,  insoniy  kapital 
ko’rinishlari,  aniqrog’i,  uni  ro’yob  qilish  shakli  sifatida,  uni  takror  barpo 
qilish  xarajatlarini  qoplash  zarurati  bilan  o’zviy  bog’liq.  Iqtisodiy  tizim 
uchun  bunday  manba  bo’lib  ishchi  kuchini  takror  ishlab  chiqarishning 
ishchi  kuchi  qiymati  chegarasida  takror  yaratish  xarajatlari  maydonga 
chiqadi. Ijtimoiy tizim uchun - bu davlat va jamiyatning shaxs qobiliyatlari 
yig’indisini, ularni rivojlantirish va ulardan foydalanish sharoitlarini takror 
yaratish xarajatlaridir. 
Hozirgi paytda kursatkichlarning quyidagi eng  kichik va eng yuqori 
qiymatlari belgilangan (6.2.-jadval).