O’zbеkiston rеspublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

12.1. Raqobatning bozor taxmonlari strategiyasi, faoliyatni 
iste’molchilarning alohida guruhiga ixtisoslashuvi 
         Firmalar  maxsulotning  xolatini  aniqlashda  uning  yashash  davrini 
tadkik etishga tayanadilar. Maxsulotning yashash davri tovarning bozorga 
kirib kelishidan boshlab, to uning bozordan chikib ketishiga kadar bo’lgan 
davrda  amalga  oshiriladigan  tadbirlardan  iborat  kontseptsiyadir.  Birinchi 
marta  tovarning  yashash  davri  kontseptsiyasini  1965  yili  Teodor  Levitt 
tomonidan  e’lon  qilingan.  Tovarning  yashash  davri  turt  tipga  ajratiladi: 
maxsulotning  katta  sinfining  yashash  davri,  maxsulot  turining  yashash 
davri,  qo’llash  usullarining  yashash  davri,  maxsulot  markasining  yashash 
davri. Masalan, birinchisiga soat misol qilib keltirsak, maxsulot turiga esa 
qo’l  va  osma  soatlarni  keltirish  mumkin,  qo’llash  usullariga  ko’ra  esa 
qo’ng’iroqli 
soatlardan 
foydalanishni 
misol 
qilib 
keltirish 
mumkin.Marketing  maqsadlarida  yashash  davrining  jami  turtta  tipi 
urganiladi,  firma  doirasida  ikkincha  va  uchinchi  tiplariga  strategiyasirok 
e’tibor beriladi. Tovarning yashash davri bosqichlarini aniqlashning asosiy 
mezoni  maxsulot  sotish  xajmi  va  foyda  normasi  dinamikasidir
44
. 
                                                 
44
 
Porter, M. E. The Competitive Advantage: Creating and Sustaining Superior Performance. NY: Free Press, 2010. 
 

---

175 
 
        Maxsulot  ishlab  chiqarishr  (ITTKI)  bosqichi  tovarni  barcha  xayotiy 
davrida  muxim  bosqich  bo’lib  xisoblanadi.  Maxsulot  ishlab  chiqarishr 
qancha  samarali  amalga  oshirilsa,  ya’ni  loyixalashtirilayotgan  tovar 
bo’yicha  bozor  talabi  va  xaridor  extiyojini  firma  vaqt  bo’yicha  tezroq 
xisobga  olsa,  ushbu  bosqichda  xarajatlar  shuncha  kam  bo’ladi.  Firma 
yangi  tovar  bilan  bozorga  tezroq  chikadi  va  zarur  foydani  oladi.  Kirib 
kelish bosqichida sotish xajmining goyat keskin usishi bilan ajralib turadi. 
Bozor  maxsulotni  xali  qa’bul  qilmagan  narxlar  nisbatan  yuqori  bo’ladi. 
Savdo yuqori daromadli guruxlarga mo’ljallanadi. Raqobatchilar umuman 
oz.  Shunday  qilib  bu  davr  kapital  sarflar  davri  xisoblanadi,  sarflar 
keyinchalik  foyda  keltirishi  mumkin,  yoki  maxsulot  ishlab  chiqarishrdan 
voz  kechiladigan  bo’lsa,  ular  tulik  xarajatlar  xisobiga  utkaziladi,  ya’ni 
xisobdan  uchiriladi.  Usish  davrida  tovar  sotish  xajmi  usib  boradi- 
iste’molchilar  maxsulotni  qa’bul  qilgan  va  unga  bo’lgan  talab 
ta’minlangan bo’ladi. Xar kanday maxsulot bu bosqichga yetib kelmaydi: 
strategiyasilari  bozorga  kirib  kelish  davridaek  kasodga  uchraydi.  Bozor 
sifati yuqori raqobatchi maxsulot bilan tulib ketadi.