O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti «Kasbiy ta’lim» kafedrasi

 
2. O‘qitish texnologiyalari majmuaviy interaktiv tizim sifatida 
Har tomonlama etuk va yuqori malakaga ega bo‘lgan xodimlar uchun asosiy 
modeli sifatida ilg‘or xodimlarning mehnat faoliyatini misol qilib olish kerak.
Xodimlarning qobiliyati, malakalari pedagogik kuzatuv va tajriba orqali o‘rganiladi. 
O‘rganib chiqilgan natijalar asosida mukammal model yaratiladi. Bunday model 
mutaxassis-xodimlarning shaxsiy sifatlari va fikrlashlarini, bilim darajalari, ko‘nikma 
va malakalari, ish jarayonida qo‘llaniladigan metodlarini aniqlashga yordam beradi. 
Keng malakali mutaxassis-xodimning modeli quyidagicha ko‘rinishda tuzilishi 
mumkin:
1
1
. Prognostik
– oldindan bilish va ish rivojini xarakterlash.
 
2
. Malakaviy 
-

texnik mazmuniga qo‘yiladigan talablar. 
1. Bu maqsadda maxsus ruxsat etilgan va tasdiqlangan hujjatlar: maqola, 
qo‘llanma, 
ilmiy-texnik 
axborotlardan, 
dissertatsiyalar 
va 
konferensiya 
materiallaridan keng foydalaniladi. 
1
O’.Q.Tоlipоv. vа bоshq. Kаsbiy pеdаgоgikа.(Mа’ruzаlаr mаtni). – T.: TDIU, 2001. 

---

111 
2. Ishchi-xodimlarni malakaviy tayyorlashda ishlab chiqilgan talab va mazmun. 
Oldindan tashxislangan ma’lumotlar modelda qayd qilinib ilmiy tayangan holda 
xodimning malakasini oshirishga imkon beradi. SHu bilan birga didaktik prognozni 
ham ajratish zarur bo‘ladi. O‘quv rejasi va dasturlarni mukammallashtirishda
tashxisli ma’lumotlar zarur.
 
Rivojlanishning ilk bosqichlaridayoq pedagogik faoliyat o‘z o‘rnini topib oldi. 
Bugungi kunga kelib ilm va fan va ishlab chiqarishning o‘zaro bog‘liqligini hamda 
malakali pedagogika bu sohalarda o‘zining ta’sirini ko‘rsatib kelmoqda. Buni yana 
samarali shakllantirish uchun pedagogik qonuniyatlarni bilish kerak bo‘ladi. 
Ular quyidagilardan iborat: 
3. Ishlab chiqarish turiga qarab xodimlarni shu sohaga tayyorlash. 
Ishlab chiqarish turiga qarab o‘qitish dasturlari 3 ta katta guruhga bo‘linadi: 
YAkka holda ishlab chiqarish 
Guruhlab ishlab chiqarish 
Ommaviy ishlab chiqarish 
Ishlab chiqarishning har bir turi o‘zining texnik jarayonlariga ega bo‘lib, shu 
bilan birga o‘zining shakllariga ham egadir. Ishlab chiqarishning u yoki bu turidan 
qat’iy nazar bir sexning o‘zida 3 ta ishlab chiqarish turi mavjud bo‘lishi mumkin. 
YAkka holda ishlab chiqarish
– 
o‘z xarakteriga ko‘ra o‘zining afzalliklariga 
ega bo‘lib, u yoki bu operatsiyalarni universal uskunalar yordamida amalga oshirish, 
mahsulotga qo‘yiladigan turli talablarni aniq bajarish imkonini beradi. SHuningdek, 
mutaxassisdan o‘lchov asboblaridan to‘g‘ri foydalana bilishni talab etadi. 
Guruhlab ishlab chiqarish 
 –
bu tur yakka holda ishlab chiqarishdan biroz farq 
qiladi. Bunda mahsulot donalab emas, balki qism-qism holda ishlab chiqarishga 
mo‘ljallangan bo‘ladi. Har bir operatsiya alohida-alohida uskunalarda bajariladi. Bu 
erda ishlab chiqarish xizmati ko‘rsatish ya’ni moslash, sozlash, kichik ta’mirlash 
ishlari maxsus ishchilar zimmasiga yuklatiladi. 
Ommaviy ishlab chiqarish
– 
ularning ish joylarida tinimsiz ravishda 
qaytarilishi bilan bu operatsiyalar ish joyida xarakterlanadi. Sexlardagi asboblarning 
sifati va samaradorligi ishlab chiqarilayotgan mahsulotga mos bo‘lishi kerak. 
Zamonaviy o‘qitish texnologiyalari – majmuaviy interaktiv tizimlar bo‘lib, ular 
o‘z ichiga ta’lim maqsadlari bilan belgilangan kasbiy ko‘nikma va malakalarning, 
shaxs xislatlarining o‘rganuvchilar tomonidan egallanishi hamda bilimlarni 
o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan operatsiya va harakatlarning tartiblashtirilgan 
to‘plamini qamrab oladi. Bu o‘rinda ta’lim maqsadlarining belgilanishi, mazmunni 
tanlash va ishlab chiqishga, ta’lim jarayonlarini tashkil qilishga, ta’lim metod va 
vositalarining belgilanishiga, shuningdek o‘qituvchilar malaka darajasiga, erishilgan 
natijalarni baholash metodiga asoslanishi lozim. Keltirilgan mezonlarning majmuaviy 
qo‘llanilishi o‘quv jarayoni mohiyatini va uning texnologiyasini belgilab beradi. 
Zamonaviy ta’limni tashkil etishga qo‘yiladigan muhim talablardan biri 
ortiqcha ruhiy va jismoniy kuch sarf etmay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga 
erishishdir. Qisqa vaqt orasida muayyan nazariy bilimlarni o‘quvchilarga etkazib 
berish, ularda ma’lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma va malakalrani hosil qilish, 
shuningdek, ta’lim oluvchilar faoliyatini nazorat etish, ular tomonidan egallangan 

---

112 
bilim, malakalar darajasini baholash, o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahoratni 
talab etadi. 
Bugungi kunda rivojlangan mamlakatlarda bu borada katta tajriba to‘planib, 
interfaol metodlar nomi bilan yuritilmoqda. 1996 yildan buyon mamlakatimiz ta’lim 
tizimi xodimlari o‘rtasida interfaol metodlar va ulardan ta’lim jarayonini tashkil 
etishda foydalanish borasidagi nazariy va amaliy bilimlar targ‘ib etib kelinmoqda. 
Ushbu texnologiya o‘quvchilarni harakatlar ketma-ketligini to‘g‘ri tashkil 
etishga, mantiqiy fikrlashga, o‘rganayotgan predmeti asosida ko‘p, xilma-xil 
fikrlardan, ma’lumotlardan kerakligini tanlab olishni o‘rgatishga qaratilgan. Bu 
texnologiya davomida o‘quvchilar o‘zlarining mustaqil fikrlarini boshqalarga o‘tkaza 
oladilar. 
Umuman olganda, hozirgi kunda innovatsion texnologiyalar, axborot 
texnologiyalari o‘qitishning asosiy vositalari bo‘lib xizmat qilmoqda. CHunki 
bularning qo‘llanilishi talabalarning o‘quv
 
jarayoniga faol jalb kilinishini ta’minlaydi. 
SHuning uchun ta’lim texnologiyalari bazasida kompleks o‘qitish vositalari 
konsepsiyasi ishlab chiqilish zarur bo‘lib, mazkur konsepsiya doirasida yangi axborot 
texnologiyalarini qo‘llanilishi o‘quv jarayonini samarali bo‘lishiga olib keladi.