O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent moliya instituti

Testlar

5-mavzu

Iqtisodiy jinoyatchilikka oid qonunchilik va iqtisodiy jinoyatchilikning jinoiy-huquqiy tavsifi

1. Iqtisodiy jinoyatchilikda jinoiy-huquqiy tushuncha
Iqtisodiy munosabatlar mohiyatini chuqurroq tushunish uchun ularning tarixiy rivojlanishda iqtisodiy nazariya fanidagi tushunchasini hisobga olish kerak. Har qanday tarixiy davr iqtisodiy munosabatlarining asosi tovarlar almashinuvi hisoblanadi. Iqtisodiy munosabatlarning muhim elementi bo‘lgan sotuvchi va xaridor o‘rtasidagi munosabatlar, chunki faqat shu munosabatlar yordamida ularning ishtirokchilarining ehtiyojlari qondiriladi. Iqtisodiy nazariya rivojlanishining birinchi bosqichida (qadimgi davrlardan boshlab), bu munosabatlar o‘rganish mavzusiga aylanadi. Xususan, Aristotel asarlarida batafsil o‘rganilgan adolatli narxlarning mavjudligi haqida savol tug‘iladi. Allaqachon ushbu bosqichda iqtisodiy munosabatlar huquqiy tartibga solishni talab qiladi, ya‘ni. ular o‘zlarini himoya qiladilar va Rim qonunlarida himoya topadilar. Bu shuni anglatadiki, hozirgi paytda iqtisodiy sohadagi munosabatlarni davlat tomonidan himoya qilish to‘g‘risida gapirish mumkin.
Savol tug‘iladi: nega bu munosabatlar davlat himoyasiga muhtoj? Ularning qiymati qanday? Buyuk Britaniyalik iqtisodchi A. Smit iqtisodiy munosabatlar va pullarning kelib chiqishi to‘g‘risida shunday deb yozgan edi: “Hamma joyda mehnat taqsimoti o‘rnatilishi bilanoq, har bir odamning ehtiyojlarining ozgina qismini o‘z mehnati mahsuloti qondirishi mumkin. bu uning ehtiyojlarini qondirgandan keyin qoladi, boshqa odamlarning mehnatidan ortiqcha mahsulot uchun”. Shunday qilib, tovar munosabatlari iqtisodiy munosabatlarning birinchi elementi sifatida ehtiyojlarni qondirish vositasi rolini o‘ynaydi. Davlatchilikning birinchi shakllari paydo bo‘lishi bilan iqtisodiy munosabatlar dastlab uni tartibga solish ob‘ektiga kirdi, chunki davlat uning barqarorligidan manfaatdor va barqarorlikka, avvalambor fuqaroning hayotiy ehtiyojlari qondirilgandagina erishish mumkin. Shunday qilib, ushbu munosabatlarni himoya qilish davlat uchun muhim vazifaga aylanmoqda. O‘z-o‘zidan, “oikonomiya” tushunchasi (zamonaviy versiya – “iqtisod”) qadimgi Yunonistonda paydo bo‘lgan. Xuddi shu nomli risolani mashhur faylasuf Ksenofon yozgan.