O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

6. Tovar-moddiy zahiralarni kirim qilish va ishlab chiqarishga sarflash vaqtida baholashning 
to’g’riligini tekshirish. 
Amaldagi qoidalarga muvofiq moddiy boyliklar hisob va hisobotda haqiqiy tannarxi 
bo’yicha aks ettirilishi lozim. Haqiqiy tannarx ularni sotib olish uchun qilingan sarflar (transport - 
tayyorlov xarajatlari), ushbu resurslarni etkazib beruvchi tomonidan taqdim qilingan qarz hisobiga 
sotib olganlik uchun to’lanadigan foizlarni ham qo’shgan holda aniqlanadi. Shuningdek, tashqi 
iqtisodiy va boshqa tashkilotlarga to’langan xizmat haqlari, ustama haqlari, bojxona to’lovlari, chet 
tashkilotlar tomonidan amalga oshirilgan saqlash, yuklash-tushirish va tashish xarajatlari (QQS siz) 
ham haqiqiy tannarxga qo’shiladi.
Moddiy boyliklarni baholashning to’g’riligi ko’p jihatdan ularning analitik va sintetik 
hisobini tashkil etish hamda yuritishga bog’liq. Shuning uchun auditor 1010-1090 schyotlar 
bo’yicha moddiy boyliklar hisobi, ularning har bir turi bo’yicha hamda iste’mol xossalariga ko’ra 
(navi, markasi, konditsiyasi va hokazo) yuritilishini; Moddiy boyliklarning iste’mol xossalariga 
qarab ularning har biriga nomenklatura raqamlari berilganligi va ularning dastlabki hujjatlarda 
hamda omborxona hisobida ko’rsatilishini tekshirishi lozim.
Agar ishlab chiqarish zahiralari hisob baholari bo’yicha hisobga olinsa, ushbu baholar va 
sotib olingan materiallarning haqiqiy tannarxi o’rtasidagi farqlarni tovar-moddiy zahiralarning 
turlari o’rtasida taqsimlash ishlari audit ob’ekti bo’lib hisoblanadi.
Korxona faoliyatining moliyaviy ko’rsatkichlari ishlab chiqarish zahiralarini baholash 
usullaridan qaysinisi tanlanganiga ham bog’liq. Tovar-moddiy zahiralar yil davomida har xil 
baholarda sotib olinganligi sababli, ularning to’g’ri baholanganligini aniqlash asosiy 
muammolardan biri hisoblanadi. Ishlab chiqarish zahiralarining yakuniy qiymatini maxsus baholash 
usullari yordamida tartibga solish mumkin. Tekshiruv usuli korxonada tovar-moddiy zahiralarni 
hisobdan o’chirishning qaysi uslubi (har xil moddiy boyliklar uchun ular xilma-xil bo’lishlari 
mumkin) qo’llanilishiga bog’liq.
№4 - «Tovar-moddiy zahiralar» nomli BHMSga muvofiq, ishlab chiqarishga xarajat 
qilinadigan moddiy boyliklarning haqiqiy tannarxini aniqlash chog’ida ishlab chiqarish zahiralarini 
baholashning quyidagi usullaridan foydalanish tavsiya qilinadi: