O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Tajriba ma’lumotlariga ishlov berish.
Yoritilganlikni nuqtaviy yorug’lik manbasigacha bo’lgan masofaga bog’liqligi. Ishda cosα kattaligi taqriban 1 ga teng ekanligi va α masofa o’zgarganda miqdori kam o’zgarishini hisobga olsak, u holda (1) formula quyidagi ko’rinishda bo’ladi.
E  J ^const /(1  h)²
shuning uchun bu holda yoritilganlik kattaligi 1/(1+h)² kattalikka proporsional bo’ladi.

1. 
   I_i^', Ii'', i=1,…,3.o’lchashlarning natijalarini 1 – jadvalga yozing.
   
2. 
   ΔI ni 1/(1+h)² kattalikka bog’liqlik grafigini tuzing. Olingan bog’liqlik chiziqiy bo’ladimi?
   

Bilim va ko’nikma
Laboratoriya ishining hisobotini topshirish uchun quyidagilar zarur: yoritilganlik qonunlarini, asosiy tenglamaning keltirib chiqarilishini, asosiy tenglamaning oqibatlarini, Buger qonuni, yutilish koeffitsientini bilish, ahborotni jadval ko’rinishda tasvirlash ko’nikmasiga ega bo’lish, SI tizimida izlanayotgan kattalikni hisoblash to’g’ri va bevosita o’lchashda mutlaq va nisbiy [atoliklarni hisoblash.


Sinov savollari

1. 
   Nuqtaviy manba uchun yoritilganlik qonunlari?
   
2. 
   Yutilish koeffitsienti tushunchasiga ta’rif bering?
   
3. 
   Yoritilganlik qonunlarini tajribada tekshirishning ma’nosi nimani anglatadi?
   
4. 
   Bugerning yutilish qonunini tushuntirib bering?
   
5. 
   Buger qonunidan amalda foydalanish istiqbollari?
   

4- Laboratoriya ishi


Suyuqliklarda yorug’likning yutilish koeffitsientini aniqlash.


Ishning maqsadi: Suyuqliklarda yorug’likning yutilishini o’rganish va yutilish koeffitsientini aniqlash.


Stendning tarkibi va tuzilishi. Stend yorug’lik manbai cho’g’lanma lampadan tashkil topgan bo’lib, u yoritgichga mahkamlab qo’yilgan. Yoritgichni 10 sm dan 25 sm gacha bo’lgan diapazonida ko’chirish mumkin. Yoritgich tagida yorug’lik datchigi (kremniyli fotodiod) joylashgan. Datchik signali DT 830 V raqamli o’lchagich asboblari bilan o’lchanadi. Yoritilganlikning chiziqiy shkalasidan (fotodiodning qisqa tutashuv toki o’lchanadi) yoki logarifmik shkalasidan (fotodiod tomonidan generatsiyalangan kuchlanish o’lchanadi) foydalanish mumkin. Quyidagi laboratoriya ishi va namoyish tajribalarini bajarish mumkin.

1. 
   Laboratoriya ishi – suyuqlik va qattiq jismlarning yutilish koeffitsientini o’lchash.
   
2. 
   Yutilish koeffitsientini aralashmaning konsentratsiyasiga bog’liqligini namoyish qilish.
   
3. 
   Buger – Lambert qonunini namoyish qilish.
   

Nazariy qism
Yoritilganlik qonunlari va Bugerning yutilish qonuni nuqtaviy manba tushunchasini shunday yorug’lik manbasiga qo’llash mumkinki uning o’lchamlari o’zi yoritadigan sirtgacha bo’lgan masofadan juda kichik bo’lishi kerak. Agar J nuqtaviy manbaning yorug’lik kuchi, r manbadan yoritiladigan sirtgacha bo’lgan masofa (1 rasm) bo’lsa u holda sirtning yoritilganligi quyidagiga teng.

_{E } J cos
_r 2
(1)

bu yerda α nurlarning sirtni berilgan nuqtasidagi tutashish burchagi.
1-rasm. Yorug’lik manbai ΔS yuzada (1) formula bilan aniqlanadigan yoritilganlikni hosil qiladi. Nuqtaviy manba uchun yoritilganlik qonunlari ikkita tasdiqqa olib keladi