O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistraturasi qo’lyozma huquqida Udk

 

Hozirgi qiymat 

 

Jarayon 

 

Kelgusi qiymat 

 

 

Boshlang’ich summa 

 

 

Foiz stavkasi 

 

O’suvchi qiymat 

 

 

 

Qaytuvchi summa 

 

 

Keltirilgan qiymat 

 

 

 

 

Diskontlashtirish 

 

Qaytuvchi summa 

 

Diskont stavkasi 

Manba: Kovalev V.V. Metodi otsenki investitsionnix proektov. - M.: Finansi i statistika, 2008. – s.22. 

 

1-chizma. Diskontlashtirish jarayoni 

 

Real  diskont  stavkasi  -  bu  pul  oqimlari  real  baholarda  keltirilganda 

qo’llaniladigan  diskontlash  stavkasidir.  Real  baho  –  bu  tovarlar  narxlarining 

narxning  o’rtacha  darajasiga  nisbatidir;  u  shuningdek  doimiy  birlikdagi  narx,  deb 

ham  ataladi.  “Nominal  diskont  stavkasi  –  bu  inflyatsiya  inobatga  olinib 

hisoblangan diskont stavkadir”

1

.  

Masalan, agar biz bankka yillik 10% daromad stavkasi ostida 100 so’m  pul 

qo’ysak, u holda bir yildan so’ng kiritilgan summa (FV - kiritilgan summa) FV1 = 

100+100x0,10=110 yoki  100x(1+0,10)=110 so’mni  tashkil etadi. Agar bankdagi 

pul qaytarib olinmasa ikkinchi yil yakuniy summa quyidagini  tashkil qiladi.  

                               

1

  Robert  S.PINDAYK,  Deniel  L.RUBINFELD  Mikroekonomika,  KALIFORNIYSKIY  UNIVERSITET, 

BERKLI, per. s angl., (Seriya «Zarubejniy ekonomicheskiy uchebnik») M.: - Izdatelstvo Delo, 2001. – S. 767-769.

 

---

 

 

FV2=(100x(1+0,10}x(1+0,10)= 100x(1+0,10)2 = 100x1,21= 121 so’m.  

Bu  jamg’arishni  ko’paytirish  modeli  quyidagi  formulaga  ega  bo’lgan 

murakkab foizlar kabi bizga ma’lum:  

    

FV = PV (1+k)n ,                                  (1) 

bu    erda,  FV  –  (future    value)  biz  bugun  investitsiya  qilgan  va    bizni 

qiziqtirgan pul “to’laydigan” davrdan so’nggi o’sha summaning  tahmin qiladigan 

kelgusi  davr  qiymati;  (PV  –  present    value)  kelgusida  daromad  olish  uchun  biz 

investitsiya  qiladigan summaning joriy qiymati; k – investitsiyaning daromadlilik 

miqdori;  n -  investitsiya  tijorat  oborotida  daromad  “ishlab  topgan”  holda  ishtirok 

etadigan vaqt oralig’i, davr soni

1

.  

Diskontlashning  ikkinchi  ko’rinishi  bo’lib,  pul  qiymatining  teskari 

hisoblanishi,  ya’ni  kelgusida  muayyan    summani  olish  uchun  bugun  qancha 

investitsiyalash lozimligini aniqlash hisoblanadi.  

Joriy  investitsiya  qilingan  mablag’larning  kelgusi  qiymatini  hisoblash 

jarayoni  diskontlash  deb  nomlanuvchi  moliyaviy  hisoblanishlarning  asosiy 

turining  turli  ko’rinishlaridan  biri  hisoblanadi.  Bunday  yondashishning  iqtisodiy 

mantig’i xuddi kelgusisda muayyan belgilangan katta miqdordagi summani  olish 

imkoniyatiga  ega  bo’lish  uchun  bugun  biz  to’lashga  tayyor  bo’lgan  shunday 

summani topishga o’rinish kabi tushuntirilishi mumkin. Keltirilgan diskontlangan 

qiymat – bu kelgusidagi kutilayotgan pul oqimlarning joriy qiymatidir

1

. 

Buni  hisoblash  formulasi  (1)  formulaga  nisbatan  mantiqan    teskari 

hisoblanadi. 

n

n

n

n

k

FV

k

FV

PV

)

1

(

1

)

1

(

+

=

+

=

                            (2) 

ya’ni:  

1)  FV=PV (1+k)n    FV = 100x(1+0,10)= 110 

2)

 

100

10

,

1

110

10

,

0

1

110

)

1

(

1

)

1

(

=

=

+

=

+

=

+

=

n

n

n

n

k

FV

k

FV

FV

 

  

                               

1

  Qarang.  Angelidi  M.S.,  Karimov  N.G.  Analiz  investitsionnix  proektov,  Uchebnoe  posobie,  T.  :  Tashkentskiy 

Finansoviy institut, 2000. – S. 27-28. 

1

  Robert  S.PINDAYK,  Deniel  L.RUBINFELD  Mikroekonomika,  KALIFORNIYSKIY  UNIVERSITET, 

BERKLI, per. s angl., (Seriya «Zarubejniy ekonomicheskiy uchebnik») M.: - Izdatelstvo Delo, 2001. – S. 767-769. 

 

---

 

 

Bu  formula    shunday    ma’noni  keltirib  chiqaradiki,  agar  (k)    bu  erda  biz 

uchun  investitsiyaning  o’xshash  loyihasiga  mablag’  kiritib,  o’zimizni,  haqiqatda, 

ta’minlashimiz  mumkin  bo’lgan  (masalan,  jamg’arma  banki  pulni  standart 

ravishda kiritib) daromad darajasini (foiz stavkasini) anglatadi.  

Real foiz stavkasi o’zida kutilayotgan inflyatsiya tempini hisobga olgandagi 

nominal stavkani aks ettiradi.   

Investitsiya  loyihalarini  tahlil  qilish  va  asoslashda  o’tkaziladigan 

hisoblashlarning  asosi  bo’lib,  bugun  sarflanishi  lozim  bo’lgan  xarajatlarni  va 

kelgusida olinishi mumkin bo’lgan pul tushumlarini taqqoslash hisoblanadi. Ushbu 

muammoni  hal  qilishga  annuitetni  joriy  (hozirgi)  qiymaytini  aniqlash  yordam 

beradi. Ushbu asosga ko’ra, biz, bugungi qo’yilgan mablag’lar ertangi foyda bilan 

qanchalik qoplanishini etarlicha aniq tasavvur qilishimiz mumkin.   

Odatda, investitsiya loyihalari samaradorligini baholash oltita (6) usulni o’z 

ichiga qamrab oladi. 

O’z navbatida, ularni ikki asosiy guruhga ajratish mumkin. 

1.

 

Diskontlash  kontseptsiyasidan  foydalanishni  nazarda  tutmaydigan 

usullar:  investitsiyalarning  qoplanish  davrini  hisoblash  usuli;  investitsiyalarning 

buxgalteriya rentabelligini aniqlash usuli. 

2.

 

Pul  oqimini  diskontlashtirish  asosida  baholash  usullari:  sof  joriy 

qiymatni  aniqlash  usuli;  investitsiyalar  rentabelligini  hisoblash  usuli;  foydaning 

ichki me’yorini hisoblash usuli;  diskonlashtirilgan qoplash muddati usuli.