O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to‘qimachilik va engil sanoat instituti

7- AMALIY MASHG’ULOT
PAXTA TOLASI MUSTAHKAMLIGINI DSH-3M ASBOBLARIDA ANIQLASH
Ishning maqsadi:
DSH-3M asbobida yordamida paxta tolasini mustahkamligini aniqlashni o‘rganish.
Topshiriqlar:
1. Quyidagi keltirilgan tushunchalarning ta’riflari yozilsin:
P_m - tolaning uzulishidagi mutloq mustahkamligi, sN;
R_n- tolaning uzulishdagi nisbiy mustahkamligi, sN/teks.
2. Paxta tolasining mustahkamligini DSH-3M uskunasida aniqlash usuli yozilsin va uskunaning shakli chizilsin.
Ishni bajarish tartibi:
Bir cheti tekis qilib toladan namuna tayyorlanadi. Tayyorlangan namuna 10 ta taramchaga bo‘linadi. So‘ng, har bir taramcha DSH-3M asbobida uziladi. Uzilgan tolalar dastasining og‘irligi tortilib, olingan natijalar jadvalga yoziladi.
Tolaning mustahkamligi R_m -deb bir dona tolaning uzulishigacha ko‘tara oladigan (sN yoki gk lardagi) eng katta yuk miqdoriga aytiladi. Tolaning nisbiy mustahkamligi R_n -deb tolaning chiziqli zichlik birligiga to‘g‘ri keladigan (sN/teks yoki gk/teks) uzilish kuchiga aytiladi.
Paxta tolasining mustahkamligini DSH-3M turidagi dinamometr asbobida aniqlandi. YAkuniy piltadan massasi 50-60 mg bo‘lgan namuna olinib, bir uchi tekis qilib taram tayyorlanadi. Taramdan 16 mm.dan kalta bo‘lgan tolalar tarab olib tashlanadi. Namunaning tekis tomonidan 8-10 mm oraliqda rang bilan belgilab qo‘yiladi. Tayyorlangan namuna taxminan 10 ta bo‘lakka bo‘linadi, shunda har bir tola uzilishda ishtirok etishi kerak bo‘ladi. Har bir bo‘lak yuqori qisqichga belgisi bo‘yicha mahkamlanishidan oldin, tola­lar tekislanadi. Tolaning ikkinchi uchi esa pastki qisqichga mahkamlanadi.

33-rasm.DSH-3M uskunasining shakli.
1-daraja ko‘rsatkich; 2- mayatnik; 3- shtok; 4-pastki qisqich; 5-tola dastasi;
6-yuqori qisqich; 7-egiluvchan po‘lat tasma;8-sektor.

Qisqichlar orasidagi masofa 3 mm, pastki qisqichning tushish tezligi 300±15 mm/min. So‘ngra uzilgan tolalar dastasini ikkala qisqichdan olib, massasi (m) torsion tarozida aniqlanadi.

11-jadval.

T/ r	Taramcha tolalarning mustahkamligi, sN	Taramchada­gi tolalarning og‘irligi, mg	Taramchada­gi tolalar soni	Bitta tolaning mustahkamligi, sN
1
...
10

YUqoridagi jadval natijalariga asosan quyidagi hisoblar bajariladi. Bitta tolaning mustahkamligi quyidagi tenglama bilan hisoblab topiladi:
yoki
bu erda: - bir guruh tolaning mustahkamligi, sN; - tolalar soni. har bir to‘da tolaning mustahkamligi, sN; har bir to‘dadagi tolalar soni.
To‘dadagi tolalar soni quyidagi formula bilan aniqlanadi.

bu erda : har bir uzilgan to‘da tolaning massasi, mg; - 1 mg dagi tolalar soni (oldingi amaliy ishdan olinadi).

F012 SINGLE FIBER STRENGTH TESTER asbobi.
Bitta tolaning o‘rtacha mustahkamligi quyidagi tenglama asosida topiladi:
;sN;
Tolalarning uzilishidagi kuchning haqiqiy miqdori quyidagi tenglama bilan hisoblanadi:
, sN
bu erda: 0,675-bir vaqtning o‘zida uziluvchi tolalarning ulushini belgilovchi koeffitsient.
Tolalarning nisbiy mustahkamligi quyidagi tenglama bilan hisoblanadi:
, sN/teks;
bu erda: T-tolaning yo‘g‘onligi-chiziqli zichligi, teks (tolaning chiziqiy zichligi oldingi laboratoriyadan olinadi).
O’zDst 604-2016 standart talabi bo‘yicha nisbiy mustahkamlik qiymatlari asosida paxta tolasining I, II navlari uchun tolaning tiplari aniqlanadi.