O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti raximov shavkat turdimurodovich

3.15-jadval
Turli plastiklovchi qo‘shimchalardan foydalanib tayyorlanadigan 
harakatchan va o‘zi joylashuvchi beton qorishmalarining
suv talabchanligi 
Beton 
qorishmasining 
konus cho‘kmasi, 
sm 
Beton qorishmasining suv talabchanligi, l/m
3 
qo‘shim- 
chasiz 
super-
plastifikator 
bilan 
kuchli 
plastiklovchi 
qo‘shimchalar 
bilan 
o‘rtacha 
plastiklovchi 
qo‘shimchalar 
bilan 
kuchsiz 
plastiklovchi 
qo‘shimchalar 
bilan 
1-4 
185 
- 
- 
- 
- 
5-9 
205 
140-155 
155-170 
170-185 
185-190 
10-15 
215 
155-170 
170-185 
185-200 
200-210 
16-20 
230 
170-185 
185-200 
200-210 
210-225 
21-25 
240 
185-200 
200-210 
210-225 
225-235 
Agarda sement sarfi beton qorishmasini tayyorlashda o‘zgarishsiz 
qoladigan bo‘lsa plastiklovchi qo‘shimchalarning beton xossalariga ta'siri,
ularning sement toshi zichligiga ta'siridan kelib chiqib (S/S o‘zgarishsiz 
bo‘lganida), mustahkamlikni ortishiga olib kelmaydi. Shuning uchun suv sarfini 
kamayishi hisobiga va shuning oqibatida mustahkamlikni ortishini hisobga olish 
zarur bo‘lgan k
2
koeffitsientini qabul qilinadi.

---

188 
Qo‘shimchalar ta'sirini qo‘shimchali beton mustahkamligini pasaytirilgan 
Ц/С (bir xil harakatlanuvchan beton qorishmalari uchun) nisbatli beton 
mustahkamligiga nisbati orqali (R
қ
/R
б
) umumlashtirilgan k
3
koeffitsientidan 
foydalanib baholash mumkin.
𝑅𝑅
қ
=
𝑘𝑘
2
𝐴𝐴𝑅𝑅
ц
�
Ц
𝑘𝑘
1
𝐵𝐵 −
0,5
�
 
𝑘𝑘
3
=
𝑘𝑘
2
1
− 𝑘𝑘
2
0,5
𝑘𝑘
1
С
/
Ц
1
−
0,5
𝑘𝑘
1
С
/
Ц
 
Beton qorishmasiga kimyoviy qo‘shimchalardan foydalanish samarasini 
ifodalovchi 
va 
foydalanib beton tarkibini tanlashni osonlashtirish mumkin. 
Bu holatda oddiy betonlarda foydalaniladigan uslubdan foydalaniladi va hisob 
formulalariga to‘g‘rilash koeffitsientlari kritiladi. Beton tarkibini quyidagi ketma-
ketlikda bajariladi: 
Oddiy beton uchun mavjud jadval va grafiklardan beton qorishmasining 
talab etiladigan harakatlanuvchanligiga zarur suv sarfi aniqlanadi va qo‘shimchali 
beton uchun suv sarfi C
1
belgilanadi: 
С
1
=
𝑘𝑘
1
С
bu yerda:
- yuqorida yuqorida keltirilgan tavsiyalar asosida qabul qilinadi. 
С/Ц nisbati aniqlanadi: 
С
Ц
=
𝑘𝑘
2
А𝑅𝑅
ц
𝑅𝑅
б
+ 0,5
𝑘𝑘
2
А𝑅𝑅
ц
bu yerda: 
- dastlabki tajribalar asosida qabul qilinadi yoki 1 ga teng deb olinadi. 
Sement sarfi aniqlanadi:
Ц
=
С
1
С
/
Ц
Mavjud formulalar yordamida qum va yirik to‘ldirgich sarfi aniqlanadi. 
Yirik to‘ldirgich donalari bir-biridan surilishini plastiklovchi va havo jalb 
qiluvchi qo‘shimchalardan foydalanilganda oddiy betonnikiga qaraganda 0,1...0,2 
ga kattaroq olish mumkin. Kimyoviy qo‘shimchali beton qorishmasi tarkibini 
hisoblashni markasi M 500 bo‘lgan portlandsementdan foydalanib, 
mustahkamligi 80 MPa bo‘lgan yuqori mustahkamlikka ega beton tarkibini 

---

189 
hisoblash misolida ko‘rib chiqamiz. Betonning konus cho‘kmasi 2 sm., 
superplastifikator 
С-3, superplastifikatorning optimal miqdori sement massasiga 
nisbatan 0,75%. Chaqiq toshning to‘kma zichligi -1480 kg/m
3
, donalarining 
zichligi 2,6 g/sm
3
. Qum o‘rtacha yiriklikka ega va zichligi 2,62 g/sm
3
. To‘ldirgich 
donalari sijish koeffitsienti - 1,25. 
Jadvaldan zarur harakatlanuvchanlikni ta'minlovchi suv miqdorini tanlaymiz: 
С = 170 l/m
3
(sement sarfi miqdoriga tuzatish kiritilmaydi). Bundan beton 
qorishmasi uchun suv miqdori:
С1 = 0,8
⋅
170 = 136 l/m
3
. 
Suv-sement nisbatini aniqlaymiz: 
С
Ц
=
1
∙
0,65
∙
500
10
∙
80 + 0,65
∙
500 = 0,29
Sement sarfi
: Ц = 136/0,29 = 469 кg/m
3
. 
Qo‘shimcha miqdori
: Қ = 0,75 
⋅
469 = 3,52 кg. 
Chaqiq tosh sarfi:
Ч
=
1000
0,38
∙
1,25
1,48
+ 1
2,6
= 1418 
к𝑘𝑘
/
𝑚𝑚
3
Qum sarfi: 
𝑄𝑄
= [1000
−
(151 + 136 + 545)]2,62 = 440 
к𝑘𝑘
/
𝑚𝑚
3
.
Beton qorishmasini tayyorlashda qo‘shimchalar betonqorgichga suv bilan 
birga solinadi. Dastlab qo‘shimchalarning suvdagieritmasi tayyorlab olinadi. 
Agarda qo‘shimchaning konsentratsiyasi yuqori bo‘lsa suv o‘lchash dozatoriga 
solinadi va ishchi konsentratsiya hosil bo‘lgunicha eritiladi. Eritmalaning 
konsentratsiyasi ularning zichligini o‘lchash orqali aniqlanadi. 
Qo‘shimchalarning suvdagi eritmalari zichligini ularning konsentratsiyasiga 
bog‘liqligi 3.16 - jadvalda keltirilgan.