O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

Ekstrapolatsiya 
– eng sodda va ko‘p qo‘llaniladigan uslub 
bo‘lib, bugungi vaziyat (nisbat) asosida kelajakni belgilashdan 
iboratdir (4.2- jadval). 
4.2-jadval 
Ekstrapolatsiyali prognoz 
 
Yillar 
Personal miqdori 
Nisbat 
(nazorat:ishchi) 
Ishchilar 
Nazoratchilar 
Amalda 
-3 
-2 
So‘nggi yil 
1500 
1800 
2000 
150 
180 
180 
1:10 
1:10 
1:10 
Prognoz 
Keyingi yil 
+2 
+3 
2200 
2500 
2750 
200 
210 
230 
1:11 
1:12 
1:12 
Ushbu usulning jozibadorligi uning hammabopligidadir. Lekin 
ushbu uslubda korxona rivojlanishidagi hamda tashqi muhitdagi 
o‘zgarishlarni hisobga olib bo‘lmaydi. Shu sababli ekstrapolatsiya 
qisqa muddatli rejalashtirish va barqaror tarkib bilan barqaror muhitda 
faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalar uchun qo‘l keladi. 
Ko‘pgina korxonalar esa ekstrapolatsiyaning xodimlari miqdor 
ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar (mehnat unumdorligining)ni hisobga 
oladigan aniqlik kiritilgan usulidan foydalanadilar. 
Sanoat kompaniyasi uchun asosiy ko‘rsatkich ishlab chiqarish 
budjetidir. Bu budjet korxona tomonidan sotilishi ko‘zlangan umumiy 
mahsulotni yoki korxona bo‘linmalari tomonidan ishlab chiqariladigan 
mahsulotlar hajmini hisoblash asosida shakllantiriladi. Ish vaqti 
me’yorlaridan foydalangan holda ish vaqti budjeti chiqariladi. So‘ng 
har bir mahsulot ishlab chiqarish uchun sarflanadigan ish vaqti 
rejalangan ish vaqti hajmiga ko‘paytirilib belgilangan davr uchun reja 
ish vaqti fondi chiqariladi. Olingan ish vaqti fondi bir xodimga 
bo‘linadi va personalning zarur miqdori aniqlanadi. Ushbu hisobning 
eng soddalashtirilgan ko‘rinishi quyidagichadir: 
Yillik mahsulot ishlab chiqarish rejasi – 20 ming dona 

---

100 
Ish vaqti me’yori – 5 soat 
Yillik ish vaqti fondi rejasi – 100 ming soat. 
Bir ishchining ish vaqti fondi (o‘rtacha ish vaqtidan ortiqcha 
ishlangan vaqt, progullar, ishda bo‘sh turib qolishlar hisobga 
olinganda) – 2 ming soat 
Talab etiladigan asosiy ishchilar – 50 kishi. 
Talab prognoz qilishda ekspert baholaridan ham foydalaniladi. U 
inson resurslariga ehtiyojni aniklashda mutaxassislar fikridan 
foydalanishga asoslangan. Korxonada bunday mutaxassislar asosiy 
bo‘linmalar rahbarlari hisoblanadilar. Personalni boshqarish xizmati 
ular baholarini to‘plash va umumlashtirish bilan shug‘ullanadilar. 
Ushbu uslubning afzalligi bu ishda quyi rahbarlarning ishtirokidir. 
Ularning tajriba va bilimlari rejalashtirishga qo‘shimcha nufuz 
qo‘shadi. Ammo bu o‘rinda ekspert baholarini to‘plash va qayta 
ishlash ko‘p vaqt talab etishini, shuningdek, baholar subyektiv 
fikrlarni bildirishini hisobga olish kerak.