O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. X. Abdurahmonov, sh. R. Xolmo‘minov

bilvosita 
mezonlardan 
ham foydalaniladi. Bu xizmatlar faoliyati samaradorli-
gining asosiy bilvosita mezonlari 
kadrlar qo‘nimsizligi 
va 
10.4-rasm. Korxona personali uchun xarajatlar 
Asosiy xarajatlar 
Ish haqi: ishbay va 
vaqtbay 
Shtatdagi xodimlar 
maoshlari 
O‘rindoshlik asosida 
mehnat qiladiganlar 
uchun to‘lovlar 
Bohsqa xarajatlar 
Qo‘shimcha xarajatlar 
Tariflar va qonunchilik 
asosida 
Ish beruvchining ijtimoiy 
sug‘urta va baxtsiz 
voqealardan sug‘urta 
qilish uchun to‘lovlari 
Ta’tillar, vaqtincha 
mehnatga qobilyatsizlik, 
nogironlik uchun haq 
to’lash 
Texnika havfsizligi, 
ishlab chiqarishni tashkil 
etish 
Mukofotlash 
Boshqa xarajatlar 
Ijtimoiy 
Transport 
Uy-joy 
kommunal 
xizmatlar uchun 
to’lovlar 
Tibbiy-
sog‘lomlashtirish 
xizmatlari uchun 
to‘lovlar 
O‘qitish va 
malaka oshirish 
Boshqa xarajatlar 

---

253 
absentizmdir.
Amaliyotda kadrlar qo‘nimsizligiga xodimning o‘z xohishiga 
ko‘ra ishdan bo‘shashi ham, mehnat intizomiga rioya etmaganligi 
uchun ma’muriyat tashabbusi bilan ishdan bo‘shatilishi ham kiritiladi. 
Mohiyat jihatidan kadrlar qo‘nimsizligi xodimning ish 
joyidan (mehnat, turmush sharoitlari va hokazolar) qoniqish hosil 
qilmasligi – faol qo‘nimsizlik hamda korxonaning muayyan 
xodimdan qoniqish hosil qilmasligi (uning intizomsizligi, xizmat 
vazifalarini muntazam bajarmasligi va hokazolar) – passiv 
qo‘nimsizlikdan iborat ishchi kuchi xarajatidir.
Personalning har bir toifasi uchun ular ish xususiyatini hisobga 
oladigan baholash usullarini ishlab chiqish mumkin. Bu ish oson emas. 
Lekin baholash usullarini amaliyotga joriy qilish juda kuchli qiziqtirish 
ta’siriga ega bo‘lib, har bir xodimga o‘z salohiyatini xolis baholash, 
amaliy va shaxsiy sifatlaridagi mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, 
mehnat faoliyatida yuksakroq samaraga erishish, o‘z korxonasi 
pirovard maqsadlariga salmoqli hissa qo‘shishga xizmat qiladi. Ayni 
vaqtda, personalni baholash kompaniya yoki firma rahbariyatiga 
xodimlar salohiyatidan samarali foydalanish ishlab chiqarishni 
takomillashtirishning juda muhim vositasi hisoblanadi.