|
Kriptovaluta va raqamli pullarning ishlash texnologiyasi. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2018 yil 19 fevraldagi PQ-3549-sonli “O‘zbekiston
Respublikasi Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish
vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi Qarori ijrosini ta’minlash hamda
2018-2019 yillarda axborotkommunikatsiya texnologiyalari tizimini tubdan
takomillashtirish bo‘yicha "Yo‘l xaritasi"ning 7-bo‘limida belgilangan "Mirzo
Ulugbek Innovatsion sentr" innovatsion markazi tashkil qilingan. Innovatsion
vazirlik tashabbusi bilan innovatsion markaz qoshida hozirgi davrda shiddat bilan
rivojlanayotgan
blokcheyn
texnologiyasi
imkoniyatlaridan
foydalanish
shartsharoitlarni yaratish, kadrlar salohiyatini oshirish hamda mahalliy dasturchilar
tomonidan ushbu texnologiyani o‘zlashtirishni qo‘llab-quvvatlash maqsadida
taqsimlangan reestr (blokcheyn) texnologiyalari bo‘yicha vakolatlar markazini
yaratish ko‘zda tutilgan. Shuning uchun ham hozirgi paytda blokcheyn
texnologiyasini atroflicha tushunish va undan moliya-kredit-bank sohalarida
unumli foydalanish yo‘llarini chamalash maqsadida ushbu maqola omma
e’tiboriga havola etilmoqda.
Ko‘pincha “Blokcheyn — ma’lumotlarni saqlash uchun taqsimlangan
reestr…” deb tushuntiriladi.
Blokcheyn — bir-biri bilan
internet orqali bog‘langan ko‘plab
371
kompyuterlarda bir vaqtning o‘zida axborotlarni saqlovchi ma’lumotlar bazasi.
Uning asosiy vasifasi va ishlash texnologiyasini misol tariqasida qo’rishimiz
mumkin.
AQSHdagi biror bir firmaga bank jo‘natmalari orqali 1000 dollar
yubordingiz deb tasavvur qiling. Jo‘natma shaklini to‘ldirganingizdan so‘ng, bank
xodimi shaxsiy hisobingizdan pulni echib olib, uni xalqaro o‘tkazmalar uchun
bankning yagona hisobiga o‘tkazadi. Shundan so‘ng, boshqa xodim bu pullarni
agent bankning hisobiga o‘tkazadi, u esa, o‘z navbatida, pullarni AQSHga
o‘tkazadi. U erda o‘tkazmangiz aynan shu taxlitda firmaning shaxsiy hisobiga
tushadi. Jo‘natma davomida hech kim xatoga yo‘l qo‘ymagan bo‘lsa, uch kun
o‘tib, firma barcha banklarning komission foizlari olingandan so‘ng 970 dollarni
oladi. Biroq shu uch kun ichida na siz va na sizning firmangiz, qolaversa, bank
xodimlaridan hech biri ayni vaqtda pullaringiz qaerda ekanligi va ularning hisobini
kim yuritayotganligini bilmaydi. Undan tashqari, jahon banklararo moliyaviy
tizimlarida turli moliyaviy to‘lovlarni amalga oshirishda ma’lumotlarning o‘zgarib
qolishi, to‘liq etib bormasligi yoki yo‘qolib qolishi kabi holatlar ham bo‘lishi
mumkin. Ana shunday holatlarda moliyaviy to‘lovlarni blokcheynlardan
foydalanib amalga oshirish maqsadga muvofiqdir.
Hozirda blokcheynlardan asosan kriptovalyuta jo‘natmalari uchun
foydalanilmoqda. Biroq u jahonning bir qancha mamlakatlarida turli
tashkilotlarning turli maqsadlari uchun ham faol joriy etilmoqda. Masalan, er
kadastrini yuritishda, tibbiyot korxonalarida mijozlarning anketalarini saqlashda,
davlat interaktiv xizmatlarini tashkil qilishda va xakozolarda.
Blokcheynning afzalligi - uning shaffof, tezkor, soddaligi va qiymatida. Siz
kriptovalyuta yoki biror ma’lumotni blokcheyn orqali jo‘natgan bo‘lsangiz, bunday
jo‘natma haqida ma’lumotni o‘zgartirish yoki qalbakilashtirishning umuman
imkoni yo‘q. Chunki u butun dunyo bo‘yicha yuz minglab kompyuterlar hamda
maynerlar tomonidan tasdiqlanadi. Aynan ushbu kompyuterlarda ushbu
ma’lumotning ko‘plab nusxalari saqlanadi, ular bilan istagan foydalanuvchi istagan
vaqtda tanishishi mumkin. Jo‘natma jarayoni bor-yo‘g‘i bir necha daqiqa vaqt
372
oladi va bank jo‘natmasidan bir necha o‘n marta arzondir. Agar siz pullar yoki
ma’lumotni blokcheynda saqlasangiz, ushbu qaydlar hech qachon yo‘qolib
qolmaydi yoki soxtalashtirilmaydi.
Moliyaviy bozorning istagan ishtirokchisi istagan daqiqada sizning
moliyaviy ahvolingizga ishonch hosil qilishi mumkin. Bunda hech qanday
uchinchi tomon yoki vositachi ishtirokisiz, to‘liq shaffoflik va hisoblar aniqligining
matematik kafolati ta’minlab beriladi. SHuning uchun ham O‘zbekistonda
Prezidentimiz tashabbusi bilan blokcheyn texnologiyasini rivojlantirish borasida
bir qator muhim topshiriqlar berildi. Endi esa blokcheynlar bilan bir vaqtda hozirgi
paytda jahonning barcha mamlakatlarida rivojlanib borayotgan ICO (Initial Coin
Offering – kriptotokenlarni moliyaviy bozorlarga birlamchi joylashtirish) nimaligi
haqida qisqacha ma’lumot berishga harakat qilamiz. Buni tushunish uchun
attraksionlar parkini tasavvur qiling. Uning kirish qismida park emblemasi
tushirilgan jetonni xarid qilasiz va turli ko‘ngilochar o‘yinlar va attraksionlar
uchun u bilan to‘lov qilasiz. Blokcheynlar bilan ishlovchi turli loyihalar (masalan,
ma’lumotlarni saqlashga ixtisoslashganlar) ham ana shunday jetonlar chiqaradi.
Ular tanga yoki token deb ataladi. Xaridor ana shunday tokeni xarid qilib, uning
yordamida loyihaning biror-bir xizmati, aytaylik, ma’lumotlar bazasidagi o‘z
ma’lumotlarini saqlash joyi hajmini oshirish uchun to‘lovni amalga oshiradi. Agar
bunday loyiha ommalashsa, tokenlarning ham qiymati oshadi. Blokcheyn -loyihalar
tokenlar chiqarganda, ularni odamlar harid qilishi uchun moliyaviy bozorga
joylashtiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
