O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tosnkent moliya instituti

 

6.2. Bank elektron xizmatlari xavfsizligi 

 

  Iqtisodiyotda  qo’llaniladigan  axborot  tizimlarida  ham  xavfsizlikni 

ta’minlash chora tadbirlari ko’rilmoqda. Shu jumladan bank ma’lumotlari har doim 

turli  hil  yomon  niyatli  firibgarlarning  diqqat  e’tiborini  o’ziga  tortgan,  shuning 

uchun  hozirgi  kunda  banklar  tehnikaning  oxirgi  yutuqlari  bilan  jihozlangan 

qal’alarga  aylangan  ,  lekin  jinoyat  texnikasining  rivojlanishi    bank 

texnologiyalarning  rivojlanishidan ortda qolmayapti. Banklar uchun asosiy  havfni 

kompyuter  jinoyatlari  tug’diradi.  Avtomatik  rejimda  aloqa  vositalari  yordamida 

katta  miqdorda foydalanuvchilarga  xizmat  ko’rsatadigan  kompyuter smetalarining 

ochiq harakterli pul mablag’larining to’planishi va harakatlanishi jinoyatchilikning 

---

476 

 

kompyuter shakli paydo bo’lishiga olib keldi.  

   Ma’lumotlarga  ko’ra  bank  electron  tizimlari  faoliyatiga  aralashish  bilan 

bog’liq  bo’lgan  jinoyatlardan  ko’rilgan  talofat  yiliga  170  mln  dollardan  41  mld 

dollargacha tashkil qiladi.  

   Yomon niyatli firibgarlarning harakatlari  ko’pchilik banklar  ularga yaxshi 

ma’lum  bo’lgan  bir  hil  standart  hisoblash  vositalaridan  (  IBM  -  shaxsiy 

kompyuterlar,dasturiy  ichki  tarmoqlar,dasturlashning  standart  tillarida  yozilgan 

bank  faoliyatini    avtomatlashtirish  dasturlari)  foydalanishi  sababli  samara  beradi. 

Bu  vositalarning    himoya  mexanizmlarini  yengish  qiyin  emas.  Mijozlarning 

kompyuter savodxonligi oshishi ham muammolar tug’diradi. 

  Xavfsizlik  masalalariga  ahamiyat  bermaslik  banklarga  katta  talofat 

keltirishi  mumkin. Ma’lumki tijorat banklari o’z mablag’lariga ega emas, ularning 

barcha  mablag’lari    mijozlar  tomonidan  topshirilgan.  Shuning  uchun  bankka 

bo’lgan  ishonchga    putur  yetkazmaslik  juda  muhimdir.  Bank  electron  tizimining 

xavfsizligi  bu  faqat  o’g’irlikdan  himoya  qilish  emas.  Chunki  bank  tizimida 

saqlanayotgan  muhim  ma’lumotni  bu  tizimning  ishlamasligi  sababli 

foydalanuvchiga  o’z  vaqtida  berolmaslik  yoki  mijozga  xizmat  ko’rsata  olmaslik 

o’z  oqibatlari  ma’lumot  yo’qolishi  bilan  tengdir.  Shu  sababli  o’z  electron 

tizimlarini  tuzishda  banklar  ularning  xavfsizligiga  alohida  e’tibor  berishlar i 

lozim.Zamonaviy  texnologiyalar  banklarga  mahsulotlar  va  hizmatlar  yetkazib 

berish  tizimini  tashkil  etishda  imtiyozlar  tug’diradi.  Elektron  aloqa  vositalaridan 

foydalanish quyidagi imkoniyatlarini beradi: 

 

Sotish joylarida electron to’lovlar va hisob-kitob; 

 

Bank bilan bevosita bog’langan mijozlar terminallari; 

 

Shaxsiy  kompyuter  yoki  telefon  yordamida  uyda  bank 

hizmatlarini ko’rsatish; 

 

Turli xil hizmatlar tarmog’ida electron ma’lumotlar almashish; 

 

Electron bank kartalari  tehnologiyasi , shu jumladan, magnit va 

elektron plastic kartalari; 

                                

---

477 

 

   Bank  xizmatinig  muayyan  tizimlarida  bu  va  boshqa  uslublarini  amalga 

oshirish 

ular  faoliyatida  tasodifiy  yoki  qasddan  qilingan  uzilishlarini  oldini  olish 

uchun qat’iy himoya choralarini ishlab chiqishni talab qiladi. 

     Kompyuter jinoyatchiligiga qarshilik ko’rsatish yoki talofatni kamaytirish 

uchun ma’lumotlarni  atayin buzishdan, o’g’irlashdan va ruxsatsiz egalik qilishdan 

himoyalash  choralari  va  vositalarini  to’g’ri  tanlash  zarur.Shuningdek  asosiy 

qonunlarini ,xavfsizlikning tashkiliy ,iqtisodiy va boshqa choralarini bilish lozim.