O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

9.5.2. Tutashmalarni isitmasdan to‘ldirish usuli
 
Muzlashga qarshi qo‘shimchalar qo‘shilgan qorishmalar va betonlarning 
qo‘llanilishi tutashmalarni isitmasdan to‘ldirish usuli deb hisoblanadi.
Muzlashga qarshi qo‘shimchalar sifatida kaltsiy xlor, osh tuzi (natriy xlor), 
natriy nitrati, potash tuz eritmalari va boshqalar tavsiya etiladi. Qo‘yma 

---

488 
payvandlash detallari va armaturalarga ega bo‘lgan tutashmalarda xlorli tuzlarning 
muzlashga qarshi kimyoviy qo‘shimchalarini qo‘llash ta’qiqlanadi. Alyuminiy va 
uning qorishmalaridan ishlangan payvandlash detallari, rux yoki alyuminiyli 
himoya qoplamali detallarda potash va natriy nitritni qo‘llash tavsiya etilmaydi. 
Muzlashga qarshi qo‘shimchalarning miqdori qish sharoitida yaxlit beton bilan 
ishlarni amalga oshirishdagi miqdoridagidek qabul qilinadi. 
Tutashmadagi betonning plastikligi va suvni singdirmasligini oshirish uchun 
beton aralashmasiga muzlashga qarshi qo‘shimchalar bilan birgalikda tsement 
massasining 0,15%gacha miqdorida sulfit-spirtli barda kiritiladi. Agar qisqa 
muddatda (bir sutka chegarasida) yuqori mustahkamlikdagi tutashmaga ega bo‘lish 
zarur bo‘lsa, u holda muzlashga qarshi qo‘shimchalar bilan tayyorlangan betonlar 
sun’iy isitilishi mumkin. 
 
9.5.3. Tutashmalarni to‘ldirishning isitiladigan usullari 
 
Yig‘ma elementlarning tutashmalariga inventar qolip o‘rnatilib va ushbu 
tutashmalar isitilgan beton aralashmasi bilan to‘ldirilgandan so‘ng ko‘pincha 
tutashmalardagi beton aralashmasini isitish amalga oshiriladi. Qolipning ichki 
tomoniga yopishtirma elektrodlar ham mahkamlanishi mumkin.
Konduktiv isitish isitadigan qolipni qo‘llashga asoslangan (9.45 rasm). 
Isitadigan qolipdan odatda konstruktsiyalar tutashmasi va va quyilgan betonni 
isitish uchun foydalaniladi. Uni loyihaviy holatda o‘rnatishadi va tutashuvchi 
elementlarni 15..20
0
S temperaturagacha isitish uchun tarmoqqa 2...8 soat vaqt 
davomida ulanadi. Keyin tutashma bo‘shlig‘i betonlanadi, shundan so‘ng 
yaxlitlangan tutashmani isitish davom ettiriladi.
Ustunlarning vertikal tutashmalarini yaxlitlash uchun termoishlovberish 
rejimini avtomatik ravishda tartibga soluvchi universal isituvchi qolip qo‘llanadi. 

---

489 
U metall korpus, isituvchi kassetalar, energiya ta’minoti va boshqaruv bloklaridan 
tashkil topadi. Qolip korpusi betonni tutashmaga joylash uchun xizmat qiladi va u 
boltlar bilan o‘zaro biriktiriladigan ikki qismdan iborat bo‘ladi. Bu elementlar 
o‘zaro almashinuvchan bo‘lib, har biri yuklanish darchasiga ega. Isituvchi 
kassetalar yassi metall issiqlikdan izolyatsiyalangan qutilardan iborat bo‘lib, ularga 
nixrom spirallar, isituvchi simlar va odatda 220 V kuchlanishdagi 0,5 kVt quvvatli 
past temperaturali quvurchali elektr isitgichlari QEI lar ko‘rinishidagi avtonom 
elektroisitgichlar montaj qilinadi. Isitgich sirtining ishchi temperaturasi 600..700
0
S 
ga teng. QEI bilan betonga yopishib turgan devor o‘rtasida havo oralig‘i mavjud, 
isitgich orqasida esa oq tunukadan ishlangan qaytargich bor, bu konvektiv va infra 
qizil isitishning birgalikda ta’sir qilishini ta’minlaydi. Isituvchi kassetalar turli 
kombinatsiyalarda istalgan kesimdagi Ustun tutashmalariga termo ishlov berishni 
ta’minlaydi. Isituvchi kassetalar to‘plami metall qolipning yo‘naltiruvchilari 
bo‘yicha qo‘yiladi, kassetalar tutashmani to‘rttala tomondan qamrab oladi. 
Isituvchi qolipni Ustun tutashmasiga o‘rnatish qo‘lda amalga oshiriladi, 
qolipga isituvchi kassetalar mahkamlanadi, ular tutashmani betonlashtirgunga 
qadar elektr tarmoqqa ulanadi. Tutashma bo‘shlig‘i 2 soat qizdirilgandan so‘ng 
kassetalar beton yotqizish uchun elektrdan uziladi.. Keyingi issiqlik ishlov berish – 
50
0
S gacha qizdirish va beton zarur bo‘lgan mustahkamlikni olguncha shu 
temperaturada izotermik isitishdan iborat bo‘ladi. Tutashmadagi temperatura 
termometr bilan nazorat qilinadi, u qolip va kassetada ko‘zda tutilgan teshikka 
qo‘yiladi.