|
4. Jhismoniy shahslarning olinadigan daromad soligi tartibi jami daromadiga
quyidagilar kiradi:
1) Mehnatga haq to`lash tarzidagi daromadlar
• Ish beruvchi bilan mehnatga oid munosabatlarda bo‘lgan va tuzilgan mehnat
shartnomasiga (kontraktiga) muvofiq ishlarni bajarayotgan xodimlarga hisoblanadigan
hamda to‘lanadigan barcha to‘lovlar (ish haqi, premiya, qo‘shimcha to‘lovlar,
kompensatsiyalar va b.) mehnatga haq to‘lash tarzidagi daromadlar deb e’tirof etiladi.
2) mulkiy daromadlar;
• Jismoniy shaxslarning mulkiy daromadlariga foiz to‘lovlari, dividendlar, mulkni
ijaraga berishdan tushgan daromadlar, mulkni sotishdan olingan daromadlar va boshqa
daromadlar kiradi.
3) moddiy naf tarzidagi daromadlar;
• Moddiy naf tarzidagi daromadlar bo‘lib, soliq agenti tomonidan soliq to‘lovchi
manfaatlarini ko‘zlab tovarlar (xizmatlar), mulkiy huquqlar haqini to‘lashi, jismoniy
31
shaxsning soliq agenti oldidagi qarzining yuridik shaxs qarori bilan hisobdan
chiqarilgan summalari va h.k.
4) boshqa daromadlar.
• Jismoniy shaxslarning boshqa daromadlariga pensiya va nafaqalar, moddiy
yordam, yutuqlar va boshqalar kiradi.
Daromad solig‘ini to‘lash:
• daromad manbaida;
• daromadlar to‘g‘risidagi deklaratsiya asosida amalga oshiriladi.
Jismoniy shaxslarning daromadlariga solinadigan soliqni daromad manbaida to‘lash
– jismoniy shaxsga soliqqa tortiladigan daromadni beradigan yuridik shaxs (to‘lov
manbai) tomonidan to‘lanishi degani.
• Masalan, “ish beruvchi – xodim” munosabatlarida daromad manbai “ish
beruvchi” hisoblanadi. Dividend to‘lashda esa korxona daromad manbai hisoblanadi.
Shundan kelib chiqib, daromad solig‘ini hisoblash va to‘lashni yuridik shaxslar amalga
oshiradi. Shu asnoda, daromad oluvchi jismoniy shaxs qo‘shimcha soliqlar to‘lash
majburiyatlaridan holi.
• Jismoniy shaxslarning daromad manbaida ushlab qolinmagan daromadlari
(mulkni ijaraga berish, mol-mulkni sotish, O‘zbekiston hududidan tashqarida olingan
daromadlar) deklaratsiya qilinishi kerak. Deklaratsiya asosida soliq to‘lash tartibi bilan
havolada tanishing.
• “ Bu dunyoda aql bovar qilmaydigan eng qiyin tushuncha – soliq shkalasidir “
degan edi zamonaviy fizika asoschilaridan biri ALBERT EYISHTEYN bundan bir asr
avval.
• Ha, aynan shunday. Mamlakatimizda jismoniy shaxslar daromadiga solinadigan
soliq tartibi murakkablashib,tabir joiz bo’lsa, o’sha nisbiylik nazariyasini ishlab
chiqqan olimning ham tafakkuri yotmaydigan shaklga kelib qolgandi.
32
‘’Xalq so’zi’’ sorovnomasi
•
O’z ish joyingizda olyotkan maoshingizni daromad solig’i qancha
•
Miqdorida va qanday xisob –kitoblarga ko’ra olinishini bilasizmi
•
Yo’q bu hisob-kitoblar juda chalkash va murakkab
•
68 foiz
•
Ha, buni aniq bilaman. Hisoblab chiqqanman
•
29 foiz
•
Manga buni qizig’I yoq. Muxumi qolimga tegishi
•
3 foiz
•
Sorovnoma Facebook Telegram ichtimoiy
•
Tarmoqlarda o’tkazildi . Jami obozlar soni 743 ta
Maoshingizni eng kam ish haqininig bir barovaridan besh barovargacha bo’lsa 7,5%
besh barovardan o’n barovargacha oralig’ida 16,5% undan yuqorigacha
• Oralig’da 16,5% undan yuqori miqdorda oylik olsangiz , 22,5% soliq ushlanar,
bu soliqlar miqdorining o’zi ham o’sib boruvchi shkala bo’yicha kishining chlkashtirib
yuboradigan darajada murakkablashib ketadi. Qoshimchasiga ish haqidan davlatdan
tashqari pensiya jamg’armasi uchun 8 foyizlik majburiy sug’urta to’lovi undilardi.
• Hozirgacha amalda bo’lgan tartibga ko’ra, ish haqida olinadigan soliq yukining
kattagina qismi ish beruvchilar xususuy biznis kichik korxonalar tadbirkorlar
zimmasiga ham tushadi. Deylik , xodimga yozilgan 1 millon so’m oylikdan 300-450
ming so’mgacha miqdorda soliq olinadi. Oqibatda haddan ziyod og’ir coliq yoki ish
beruvchilarnig yangi ish o’rinlarini yaratishdan ham mavjud hodimlarga o’zi
istagandek kata miqdorda maosh tolashdan ham qaytarmoqda. Ular bu tolovlardan
qochish maqsadida oylikni “kanvertda “ naqt to’lash real hodimlar sonini yashirish ,
o’z korxonasining asosiy foliyati bilan bevosita bogliq bolmagan xususan , tozalash
33
axborat texnalogiyalari qoriqlash lagistika marketing singari yonalishlarni shartnoma
asosida autsoring xizmatlariga berib yuborish yoliga o’tdilar.
• Axvol shu darajaga yetiki 13 millondan ziyod mexnatga yarqli aholisi bor
respublikamizda ish haqidan qonuniy soliq to’laydiganlar soni 4,6millonni
• tashkil qilmoqda . Pul topib , oila boqayotgan biroq hech qayerda rasmiy
ishlamayotgan qolgan millionlab yurdoshlarimiz esa ana shunday yashirin iqtisodiyot
saysida qolib ketgan . Ular kasaba uyishmalari muhofazasidan foydalanolmaydi
ipatika kridit ololmaydi kelajakda pensiyaga ega bolmaydi mexnat qonunchiligidagi
imtiyozlar bu xodimlarga daxl qilmaydi. Eng yomoni olinmagan soliq korinishida
davlat bujetiga ham millipdlab so’m zarar yetmoqda.
• Yangi soliq konteptsyasiga kora endi vaziyat tubdan ozgardi soliq yoki
keskinkamaytirilib soda shaffof muxumi ish beruvchi uchun ham ishlovchi uchun
ham birdek adolatli Stavka belgilamdi.
• -Yangi soliq kontsepsiyada jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig’I
boyicha yagona -12 foizlik Stavka belgilandi holbuki johon bo’yicha ushbu soliqning
ortacha garajasi 20 foizga teng
• Daromad solig’ining bunday sodalashtirilgan tartibi iqtisodiyati rivojlaniyotgan
keng qamrovli islohatlar olib borilyotgan bizning kabi davlatlar uchun eng maqbul
variyatdir Birgina micol 2001 yili Rassiya soliq tizimininig progressiv shkala
tartibidansodalashtirilgan daromad solig’I tartibiga o o’tishi bir yildaeyk kata
mubaffaqiyat keltirdi va mexnat fondidan olinnadigan soliq bazasini 50 foizga oshirdi.
• Yana bir jihat Amaldagi kodekcda soliq stavkalari aniq belgilanmagani sababli
qonunosti xujjatlari orqali tartibsiz ravishda amalga korsatilgan imtiyozlarda
chalkashliklar mavjud Shunday yengilliklar yordamida bir hodimning daromad soligi
bazan 5 foizgacha kamaysa undan kam mexnat qilmaydigan boshqa bir soha vakili 18-
20 foiz soliq tolamoqda Kanteptiyada belgilab qoyilganidek tamomila yangicha
mazmunda ishlab chiqaliyotgan soliq kodekida hodimlar uchun kozda tutilgan turli
tuman gohida bir –biriga zid imtiyozlar hamtartibga keltipildi.
34
Do'stlaringiz bilan baham: |
