O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Elektr tokidan zararlanganda birinchi tibbiy yordam 
Elektr tokidan jabrlanganga gid quyidagicha yordam berishi kerak: 

jabrlanuvchini xavfsizlik qoidalariga rioya qilgan holda elektr manbai 
ta‘siridan qutqarish (tok o‗tkazuvchi qismlardan va o‗tkazgichlardan jabrlanuvchini 

---

174 
qutqarayotganda elektr toki o‗tkazmaydigan quruq kiyim yoki quruq vositalarni 
qo‗llash); 

bir daqiqa davomida jabrlanuvchining umumiy holatini baholash (hushini 
aniqlash, teri va shilliq qavatlarini rangini, nafas olishini, pulsini, ko‗z 
qorachiqlarining yorug‗likka reaksiyasini aniqlash); 

jabrlanuvchi hushini yo‗qotganda uni yotqizib, kiyimlarini yechish toza 
havodan nafas olishini ta‘minlash va burunga novshadil spirtiga namlangan paxtani 
yaqinlashtirish, umumiy isitish; 

zarur bo‗lganda (o‗qtin-o‗qtin nafas yoki talvasali nafas olish kuzatilsa) 
sun‘iy nafas berish; 

hayotiy muhim a‘zolarda tiriklik belgilari yoki o‗lim belgilar paydo 
bo‗lguncha jonlantirish chora-tadbirlarini o‗tkazish; 

jabrlanuvchida qusish sodir bo‗lsa uning boshini yonboshga qaratib, og‗iz 
bo‗shlig‗ini massalardan tozalash; 

jabrlanuvchiga jonlantirish tadbirlari ko‗rsatilgandan keyin unga to‗liq 
osudalikni ta‘minlash va tibbiyot xodimini chaqirish; 

jabrlanuvchini zambilda yotgan holatda transportirovka qilish lozim. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Suyaklar shikastlanishida- chiqqanda, singanda va lat yeganda 
birinchi tibbiy yordam 
 
 
14.5-rasm. Jabrlanuvchini elektr manbai ta’siridan qutqarish 

---

175 
Suyaklarning shikastlanishi - bu tashqi omil ta‘sirida organizmning kuch 
ta‘sirida shikastlanishi oqibatida salomatlikni yo‗qolishi bilan kechadigan jarayondir. 
Og‗ir shikastlanish olgan jabrlanuvchini shifokor kelgunga qadar o‗z joyidan 
siljitmaslik kerak, bundan xavfli joydan olib chiqish holatlari istisnodir. 
Sinishda suyak butunligining buzilishi kuzatiladi. Suyak singanida 
quyidagiholatlar xarakterlidir: 

keskin og‗riqlar (holatnio‗zgartirishgaharakatqilinganda kuchayadi); 

suyakning deformatsiyasi (suyak siniqlarini siljishi natijasida); 

singan sohaning shishi. 
Suyak sinishining ochiq (teri qoplamalarining butunligi buziladi) va yopiq (teri 
qoplamalarining butunligi buzilmaydi) ko‗rinishlari mavjud. 
Suyaklar singanda va chiqqanda gid birinchi tibbiy yordam ko‗rsatayotida 
quyidagilarni bajarishi shart: 

jabrlanuvchiga og‗riq qoldiruvchi dori berish; 

ochiq sinishlarda qon ketishini to‗xtatish, jarohatga ishlov berish, boylam 
qo‗yish; 

qo‗l ostida mavjud bo‗lgan vositalar yordamida (faner, doska, tayoqlar) 
yoki standart shinalar yordamida immobilizatsiyani ta‘minlash; 

yelka yoki bilak chiqqanda jarohat olgan qo‗lga fiziologik bukilgan holatni 
berib (tirsak bo‗g‗inida 90
0 
bukib boylash) paxta yoki bintni qo‗yib, qo‗lni boylov 
materiali yordamida bo‗yinga ilish; 

boldir suyaklari sinishida tizza va oyoq-kaft bo‗g‗inlarini fiksatsiyalash va 
zambilda transportirovka qilish; 

umrov suyagi lat yeyishi va sinishida qo‗ltiq osti sohasiga (shikastlangan 
sohaga) paxtali valikni qo‗yib tanaga to‗g‗ri burchak ostida bukilgan holatda qo‗lni 
bint bilan o‗rash; 

---

176 

umurtqa pog‗onasi shikastlanganda, jabrlanuvchini ko‗tarmay turib 
orqasiga keng tekis doska, fanera va h.k. qo‗yib yoki jabrlanuvchining tanasini 
egmagan holda yuzi bilan yerga yotqizib qo‗yib, transportirovkasini faqat zambilda 
amalga oshirish; 

qovurg‗alar singanda jabrlanuvchi nafasini chiqargan vaqtda sochiq bilan 
qovurg‗alarni mahkam bog‗lab qo‗yish kerak; 

og‗riqni kamaytirish maqsadida shikastlangan sohaga muz qo‗yish (muzli 
rezinali moslamalar, sovuq suvli grelkalar va h.k). 
Suyaklar lat yeganda yoki singanda ularni o‗z joyiga qo‗yishga harakat qilish 
ta‘qiqlanadi. 
Bosh jarohatlanganida bosh og‗rig‗i, hushni yo‗qotish, ko‗ngil aynishi, qusish, 
quloqlardan qon ketishlari kuzatiladi. Bunday holatda quyidagilarni bajarish lozim: 

jabrlanuvchini yotqizib qo‗yish; 

boshnihar ikki tomondan yumshoq valiklar bilan mahkamlab qo‗yish va 
zich bog‗lash; 

jarohat bo‗lganda boylov qo‗yish; 

muzqo‗yish; 

osudalikni ta‘minlash;