363
Tarixdan ma’lumki, 1958-yildan 1966-yilga qadar, ya’ni 8
yil davomida
Bank of America
Kaliforniya shtatining kredit kartochkalari bozorida yakka o‘zi
hukmronlik qilgan edi. 1961-yildan 1966-yilga qadar bu biznes unga juda katta
foyda olib kelgan. Biroq, bu umrbod davom etishi mumkin emasdi. 1966-yil
boshlarida
Bank of America
ning kredit kartochkalari bilan ishlash bo‘yicha
boshqaruv personali ularning raqobatchilari: Kaliforniyaning 4 ta yirik banki
hamkorlikda bu biznesga kirish niyatida ekanliklari to‘g‘risida tez-tez eshitadigan
bo‘ldi. O‘zlarining umumiy dasturini ular
Master Charge
deb nomlamoqchi
bo‘lishdi.
Bungacha
Nyu-york banki: First National City Bank of New-York
(bizning kunlarda
Citibank
nomi bilan mashhur) transport xarajatlarini va ko‘ngil
ochish sohasidagi xarajatlarni to‘lash uchun foydalaniladigan kartochkalarning
savdosi bilan shug‘ullanadigan
Carte Blanche
firmasini sotib olish to‘g‘risida
so‘zlashuv olib borayotganligi haqidagi keskin xabarlar ham tarqalgan edi. Bu
bitim
First National City
ga ko‘p sonli savdogarlar va mijozlarni olib kelishi kerak
edi. Buning natijasida esa bank umumdavlat miqyosida ishlashni boshlar edi (shu
kungacha biror-bir bank bu bilan maqtana olmagan edi), va shunday qilib,
Bank
of America
ning yana bir jiddiy raqobatchisiga aylanishi mumkin edi. Ayni paytda
boshqa banklar
Bank of America
ning o‘z dasturini Kaliforniyaning tashqarisiga
ham kengaytirmoqchi ekanligi to‘g‘risida tez-tez eshitadigan bo‘lishdi. Bir necha
yillik nisbatan jim-jitlikdan so‘ng bank sanoati bo‘lish ehtimoli bo‘lgan hujumlar
va potensial ishtirokchilar, kredit kartochkalari to‘g‘risidagi turli xil shov-shuvlar
bilan portladi. Buyuk Depressiyadan so‘ng amalda birinchi bo‘lib banklar bir-
birlari bilan ochiqdan-ochiq raqobatlashish mumkinligi to‘g‘risida o‘ylay
boshlashdi.
Bu mish-mishlar, o‘z
navbatida, 60-yillar oxirida butun mamlakatni qamrab
olgan kredit kartalarni jo‘natishning buyuk to‘lqiniga sabab bo‘ldi. Sarosima va
hasadga tushgan bankirlar, amalda u haqda hech narsa bilmasdan va mutlaqo
tayyorlanmasdan turib biznesga “boshlari bilan sho‘ng‘ishdi”. Iste’mol
ssudalarini taqdim etadigan va taqdim etmaydigan barcha yirik va mayda banklar,
bank konsorsium
106
lari va ayrim banklar yagona shiddat bilan
Everything Cards,
Town & Country Cards, Midwest Bank Cards, Interbank Cards
kabi va boshqa
o‘nlab unutilib ketgan nomlarni eslagan holda kredit kartochkalarini berishni
boshladilar. 1966 yildan 1970 yilga qadar bo‘lgan davrda bankirlar mamlakatni
kredit kartochkalari bilan deyarli to‘ldirib tashladilar. Shu davrga qadar AQSh bu
kabi holatni ko‘rmagan edi.
106
“Korsorsium” lotincha “concortium”
- sheriklik, birga ishtirok etish. Bir necha banklar yoki sanoat
korxonalarining qarzlarni birgalikda joylashtirish, yirik moliyaviy yoki tijoriy ishlarni, investitsion loyihalarni
amalga oshirish uchun tuzilgan vaqtinchalik bitim. Qarang: o‘sha manba. J.II. - B.401.
364
Ushbu harakat faxriylarining ko‘pchiligi hozir o‘tgan asr 60-yillarining oxiri
haqida banklar katta miqdorda ziyon ko‘rgan, jamiyatda sarosima va federal
107
qonunchilikda chalkashliklar avjiga chiqqan ahmoqona bir davr bo‘lganligini
gapirishadi. Shu
bilan birga ularning hammasi, bu aqldan ozishning zaruriyat
bo‘lganligi to‘g‘risida bir xilda fikrlashar edi. O‘sha yillarning tartibsizligidan
elektron kredit kartochkalarning zamonaviy tizimi vujudga keldi. Usiz bank kredit
kartochkalari bugundagiday: pul sohasidagi inqilobning plastik ramzi sifatida
hech qachon mavjud bo‘lmasligi mumkin edi.
Shunday qilib, kredit kartochkalarining yirik firma-emitentlari o‘rtasidagi
raqobat tufayli, mijozlarga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha xarajatlar deyarli katta
emas. Hozirgi davrda sayohat qilishga jo‘nayotgan ko‘pchilik
odamlar uchun
kredit kartochkalaridan foydalanish nafaqat qulay, balki yo‘l cheklariga
qaraganda foydaliroqdir.
Oxirgi mulohaza bizni moliyaviy innovatsiyalarga nisbatan yana bir fikrga
olib keladi. Odamlar ehtiyojining va moliyaviy xizmatlar ko‘rsa-tadigan
tashkilotlar o‘rtasidagi ta’sirning tahlili, moliyaviy tizimda kelgusidagi
o‘zgarishlar to‘g‘risida bashorat qilishga imkon beradi. Masalan, to‘lovning
kredit kartochkalaridan foydalanish kabi usulining ulkan afzalliklarini hisobga
olgan holda, yo‘l cheklari kelajagi to‘g‘risida o‘ylab ko‘rish kerakmikan? Bu
cheklarni ham, kalkulyator kashf qilingandan so‘ng, logarifmik lineykaga kelgani
kabi taqdir kutmayotganmikan?
Kredit kartochkalari – bu shunchaki oxirgi 40-50 yil ichida ishlab chiqilgan,
iqtisod sohasida odamlarning faoliyat xarakterini tubdan o‘zgartirgan ko‘plab
moliyaviy mahsulotlar
misollaridan biridir, xolos. Barcha ushbu innovatsiyalar
jami bo‘lib, risk va daromadlilik o‘rtasidagi samarali balans (muvozanat)ni
topish, shaxsiy investitsiyalarni to‘g‘ri sarflash, shuningdek, mehnatga layoqatli
davrda mablag‘larni yig‘ish va ularni pensiyaga chiqqanda ishlatishni qo‘shgan
holda, butun hayoti davomida o‘zining individual ehtiyojlariga tuzatish kiritish
imkoniyatlarini oshirdi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
