O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

28-rasm. Iqtisodiy foydani hisoblash 
Balanslashgan qisoblash varaqi
- 
Kompaniya ijrosining ananaviy o’lchovi 
odatda tarixiy va moliyaviy o’lchovdir. Iqtisodiy qo’shilgan qiymat va bozor 
orqali qo’shilgan qiymatning samaraliligi sabab ko’plab kompaniyalar shu 
metodikadan 
foydalanishga 
o’tishdi. 
Balanslashgan 
hisobot 
varaqasi 
kopmaniyaning turli xil strategik planlari hiobga oluvchi hisobot turidir. Shuning 
uchun u ishlatiladi: 

Kopmaniyaning strategik planini amalga oshirishda 

Shu ijroga oid boshqa baholash vositalaidan foydalanishadi 

Strategik maqsad tomon rivojlanishga yordam beruvchi fikrlar beradi 
Robert Kaplan va David Norton kompaniyaning iste’molchilar talabiga, 
moliyaviy ehtiyojlarga, ichki menejment ehtiyojlariga mos keluvchi 
balanslashgan qisoblash varaqasini ishlab chiqishdi. Ular bir turdagi metrika 
kompaniyaning barcha ehtiyojlariga mos kelmasligi haqida o’ylashdi, va bir emas 
ko’plab metrika va metodikalardan kompaniyaning strategik maqsadiga 
erishishda foyldalanishdi. 
Birinchi
bosqich
• Kopmaniyaning barcha soliqlardan keyingi operatsion foydasini hisoblash
Ikkinchi
bosqich
• Kompaniyaning kapital qiymatini baholash
Uchinchi
bosqich
• Soliq va kapital qiymatlarni chiqarib yuborgan holda foyda qiymatini
chiqarish

---

496 
29-rasm. Balanslashgan hisobot jarayoni 
Balanslashgan hisoblash varaqasi kompaniyaning o’z obyektiviga 
erishishidagi real vaziyatni baholash.Yuqoridagi jadvalda kompaniyaning bu 
protsessini diagrammasini keltirdik. Bu varaqaning rivojlantiruvchilari turli 
biznes birliklarini baholashdagi o’lchov va sa’y harkatlar ijroning turli xil 
bosqichlarini ko’rsatishi lozim. Biz bu vaziyatni quyidagi diagrammada 
ko’rsatamiz. 
Bu bosqichlaring har birida har xil yondoshishlar kelib chiqishi mumkin. Bu 
yondoshishlar kompaniyaning yoki bo’limning maqsadlari bilan bir xil bo’lishi 
lozim. 
Strategiya va qiymat yaratish
- 
Kompaniyaning bosh moliyaviy hodimi 
strategiyalarni qiymat yaratish bilan shug’ullanadi. Ko’plab so’rovlar shuni 
ko’rsatdiki MBH (Bosh Moliyaviy Hodimi)larning asosiy e’tibori ijroning eski 
holatini yangisi tomon o’zgartirshdadir.
Masalan, 2006-yilning martida Tadqiqot Servislari MBHsi tomonidan 
tayyorlangan reportda BMHlar nafaqat kompaniyaning strategiyasi rivoji uchun 
mas’ul, balki, ko’p vaziyatlarda BMHlar strategiyalrning ijrosi va kompaniyani 
strategic maqsadi tomon harakatlanishi uchun ham xizmat qiladi. Endilikda 
BMHlarning roli ananaviy funksiyalardan masalan boshqarish, moliyaviy 
reportlar, qo’llab quvvatlashdan tashqari kommpaniya strategiyasini moliyaviy 
qarorlar qabul qilishi uchun ham mas’uldirlar. 
Ko’plab so’rovlar kompaniya BMHsi uchun turli mas’uliyatlarni keltirishi 
qiziq holat. BMHlarning ko’pi strategiyani eng muhim deb hisonlaydi, ammo 
kompaniyadagi 
boshqa 
funksiyalar 
ularning 
mas’uliyat 
doiralaridan 
tashqaridadir.
Birinchi 
bosqich: 
Kompaniyanin
g strategiya va 
maqsadini 
tushunish
Ikkinchi bosqich: 
Kommunikatsiya qilish 
va turli biznes 
bo`limlarning kompaniya 
strategiyasiga bog`lash
Uchinchi bosqich: 
Rejalshtirish, 
budjetlashtirish, va 
maqsad qo`yish
To`rtinchi 
bosqich: 
Bo`limlardagi 
ijroni bahlosh 
uchun fikrlar

---

497