O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti sport va chaqiriqqacha harbiy ta’lim fakulteti jismoniy madaniyat kafedrasi sport mahoratini oshirish fanidan kurs ishi

2. Sportchilarni holatini pedagogik nazorat qilish usullari
Maxsus jismoniy sifatlarni rivojlantirish va takomillashtirish, ilmiy isbotlangan pedagogik nazorat tizimisiz mumkin emas.
V.M.Zatsiorskiy, I.A.Ter-Ovanesyan, V.A.Zaporajanovlarni fikrlaricha, o’quv-mashg’ulot jarayonini boshqarish uchun, hozirgi holatni baholash usullarini ishlab chiqish kerak va shu asosda o’quv-mashg’ulotlarni shunday tashkil qilish kerakki, mashg’ulot yuklamalari sportchini hozirgi holatiga qarab belgilanishi kerak. Buning uchun esa:
-nazorat testlarini tanlash kerak va ular sportchini baholashda samarali bo’lishlari kerak4
-bajarilayotgan mashg’ulot vazifalari bilan sportchini shug’ullanganlik holatidagi o’zgarishlar orasidagi o’zaro bog’liqlikni aniqlash.
Bir qator mualliflar (A.I.Puni, V.S.Farfel) testlarni ijobiy tomonini ta’kidlab, testlarni tez ma’lumot beruvchi vosita sifatida ta’kidlashadi.
M.A.godik, T.A.shanin, G.F.Shitikovalar bolalarni jismoniy holatini testlash samarali bo’lishi ichki asosiy vazifani hal qilganda vujudga keladi.
Bular: 1. qanday testlar, tanlab olinishi.
2.qancha testlar tanlab olinishidir.
Ular yana testlashni sharoitlari standartlashgan vaziyatlarda qo’llanilishini kerakligini aytib o’tadilar.
Futbolda testlardan foydalanish xususida V.Avanesov ish olib borgan.
Oliy liga futbol jamoalarida testlashni maxsus tashkillashtirilgan musobaqalarda, ikki marta o’tkazilishi kerak. Testlashga avval chuqurlashtirilgan medetsina ko’rigini tashkillashtirish maqsadli hisoblanadi.
Bunda fiziologik testlardan ham foydalanish kerak. Futbolchilarni natijalarini baholash uchun bir tizimli baholash shaklini va kompleks shaklini ishlab chiqish kerak.
To’g’ri baholangan natija, sportchi uchun muhimdir va u keyingi rivojlanish bosqichiga harakat qiladi.
Amaliyotda asosiy usuliy ko’rsatmalar V.M.Zatsiorskiy, I.A.Ter-0Ovanesyan, V.A.Zaporajanov ilmiy tadqiqotlarida qo’llanilgandi. Ularni ko’rsatishicha, murabbiyda ishonchli ma’lumotlarni yo’qligi, mashg’ulotlarni boshqarishni yo’qqa chiqarishini bildirishadi. Jumladan, G.S.Zonin o’z davrida “Zarya” va “Zekit” jamoalarida ishg olib borib, tayyorlov davrida har oyda va musobaqa davrida ikki oyda bir marotaba o’z tarbiyalanuvchilaridan testlashni olar edi. (Jismoniy tayyorgarlik bo’yicha). U futbolchilarni 15,30 va 50 m.ga yugurish vaqtini, uzunlikka turgan joydan sakrash, uch xatlab sakrash masofalarini, 5x30 m.ga yugurish vaqtlari bo’yicha nazoratlarni o’tkazar edi. Bunday testlashlarni natijalari o’quv-mashg’ulot jarayonini boshqarishga asos bo’lardi.
S.A.Savin. K.SHperlinglar testlash haqida gapirib, asosiy testlarga qo’yiladigan talablarni izohlanib va qaysi javhalarda foydalanishni aytib o’tishadi. Bunday javhalarga:
-ma’lum o’yin yoki musobaqada ishtirok etish uchun futbolchilarni tanlash va ularni operativ baholash;
-ma’lum tayyorgarlik tomonlarini nazorat qilish;
-yosh umidli futbolchilarni potentsial imkoniyatlarini hisobga olgan holda tanlab olish.
Bu mualliflarning ishlaridagi ahamiyatli tomonlardan biri bu testlarni tanlab olinganligi va ma’lum testlarni ishonchlilik va informativligini aniqlanganligi bo’ldi. Jumladan, yuqori ishonchlilik bilan turnikda tortilish, 60 m.ga yugurish, yugurgandan so’ng yuqoriga sakrash, chaqqonlikka qaratilgan kompleks test (bu test o’z ichiga turli qayrilish-o’mbaloq oshish, aylana bo’yicha yugurish, salom yugurish, orqa bilan yugurish) va to’pni boshqarish texnikali mashq (to’pni olib yurish, to’siqlarni aldab o’tish, zarba berish)lar ajralib turdi.
Yaxshi ishonchlilikka quyidagi mashqlar ega bo’ladi:
-qo’llarni bukib yozish, uzoq masofaga zarba berish, 30 m.ga yugurish, 4x8 m.lichalqancha yugurish, orqa bilan yugurish, harakatda to’p o’ynatish (jonglyor), to’pni yon chiziqdan uzatish, aniqlikka zarba berish, to’siqlarni oralatib o’tish.
qoniqarli ishonchlilikka quyidagi mashqlar ega bo’ldi: 20 m.ga yugurish, turgan joydan yuqoriga sakrash (V.Abalakov usuli). O’mbaloq oshishlar, to’p bilan 30 m.ga yugurish, aylana bo’yicha vaqtga yugurish va mo’ljalga to’p uzatish mashqlari.
Eng yomon ishonchlilik ko’rsatkichiga quyidagi mashqlar ega bo’ldi: 10 m.ga, 15 m.ga yugurish, “o’tir” –“tur” holatlarini almashtirishdagi tezlik, turgan joyda yugurishda, oyoqlarni alishtirish tezligi.
Yuqori informativlikka: uzoq masofaga zarba berish, 30 m.ga yugurish, chaqqonlikni xarakterlovchi kompleks test, osib qo’yilgan to’pga bosh bilan tegish, to’pni olib yurish va zarba berish, o’zoq masofaga to’p uzatishni aniqligi, aniqlikka zarba berish mashqlari ega bo’ldi.
Kamroq, informativlikka: to’siqlarni oralatib o’tish, harakatda to’p o’ynatish, chalqancha yugurish, 20 m.ga tezlanish, uzoqlikka to’pni yon chiziqdan o’yinga kiritish, to’p bilan 30 m.ga yugurish mashqlari ega bo’ldi.