O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
10.3. Osiyo va Afrikadagi ayrim rivojlanayotgan davlatlarning tashqi 
aloqalari 
 
Mazkur davlatlarning iqtisodiy, milliy va siyosiy rivojlanishi darajasidagi 
farq  ularning  muayyan  o’ziga  xos  tuzilishi  va  tashqi  aloqalar  organlari 
xarakterida  ham  aks  etadi.  Bu  mamlakatlarning  ko’pchiligi  o’z  o’tmishi 
belgilarini saqlab qolgan. Shunga muvofiq holda tashqi siyosat bo’yicha kadrlar 
tayyorlanadi.  Biroq  mazkur  holat  davlatlarning  ichki  va  tashqi  siyosatiga  ham 
ta’sir  ko’rsatmoqda.  Hukmron  doiralar  ichida  turli  yo’nalishlarning  siyosiy 
kurashlari  ko’zga  tashlanadi.  Mazkur  kurashlar  turli  guruh  va  birlashmalarning 
manfaatlarini  aks  ettiradi.  Boshqacha  aytganda,  bu  davlatlarning  tashqi  siyosiy 
apparati  ham  mamlakatlar  singari  rivojlanayotganligini  ifodalaydi.  Bu 
mahkamalarda  taraqqiyparvar  va  reakstion  kuchlar  o’rtasidagi  kurash  davom 
etmoqda.  Biroq  bu  davlatlarda  ularning  kelib  chiqishi  va  taraqqiyotining 
ob’ektiv shart – sharoitlari bilan belgilanuvchi milliy suverenitet uchun kurash 
asosiy  xususiyatidir.  Aynan  shu  holat  birinchi  navbatda  tashqi  siyosat  va 
diplomatiyaning  yo’nalishi,  shu  bilan  birga  tashqi  aloqalar  organlarining 
tuzilishi  va  diplomat  kadrlarning  asosiy  tarkibini  belgilaydi.  Shunga  ko’ra  bu 
mamlakatlar  tashqi  aloqa  organlarining  tashqi  siyosatida  milliy  mustaqillik 
diplomatiyasini  amalga  oshirish  va  yirik  davlatlar  ta’siriga  qarshi  kurashga 
alohida e’tibor beriladi. 
 
Albatta  bir  paytning  o’zida  uch  qit’a  –  Osiyo,  Afrika,  Lotin 
Amerikasidagi  barcha,  xatto  ko’pchilik  mustaqil  davlatlar  tashqi  aloqa 
organlarini ko’rib o’tish imkoniyati yo’q. Chunki ular juda ko’p. Shuning uchun 

---

 
84 
 
biz ayrim mamlakatlar tashqi siyosat mahkamalarining ish uslubini ko’rib o’tish 
bilan cheklanamiz. 
 
Hindiston  aholisi  jihatidan  dunyoda  ikkinchi  o’rinni  egallab  turgan 
davlatdir. U ingliz mustamlakachilarining uzoq davom etgan istibdodidan so’ng, 
1947 yilda ozod bo’ldi. U 1950 yilda mustaqil davlat sifatida e’lon qilindi. 
 
1950 yil 26 yanvarda qabul qilingan Hindiston Konstitustiyasiga muvofiq 
(51-modda) mamlakat tashqi siyosatining prinstiplari quydagilardan iborat: 
  Xalqaro tinchlik va xavfsizlikni o’rnatish uchun kurashda bevosita qatnashish; 
  Adolatli  va  o’zaro  hurmatga  asoslangan  davlatlararo  munosabatlarni  qo’llab-
quvatlash; 
  Xalqaro  huquqni  hurmat  qilish,  shartnoma  majburiyatlarini  bajarish,  xalqlar 
o’rtasida yaxshi qo’shnichilik munosabatlarini rag’batlantirish; 
  Xalqaro bahslarni arbitraj yo’li bilan hal qilishda hamkorlik qilish. 
 
Hindiston  Konstitustiyasiga  muvofiq  ijroiya  hokimiyati  Prezident 
qo’lidadir.  Vazirlar  Kengashi  Prezidentga  yordam  ko’rsatadi  va  maslahatlar 
beradi  (74  -  modda).  Vazirlar,  shu  jumladan,  tashqi  ishlar  vaziri  Prezident 
tomonidan tayinlanadi. Hindiston shtatlar ittifoqi sifatidagi davlat bo’lib, mazkur 
ittifoq,  aynan  qonun  chiqaruvchi,  Parlament  va  oliy  ijroiya  vakili  bo’lgan 
Prezident va hokimiyat tasarrufiga tashqi siyosat va xalqaro munosabatlar bilan 
bog’liq  masalalar  kiradi.  Prezident  va  uning  nomidan  ish  olib  boruvchi  Bosh 
Vazir  mamlakat  tashqi  siyosatining  asosiy  yo’nalishini  belgilaydi  va  u  xalqaro 
munosabatlarda uning nomidan ish ko’radi. 
 
Tashqi aloqalar sohasida barcha ishlarni olib boruvchi organ Tashqi ishlar 
vazirligidir. Mazkur idora Hindistonning xorijdagi taxminan 149 vakolatxonalari 
va xalqaro tashkilotlardagi ayrim vakolatxonalarining faoliyatini nazorat qiladi. 
Hindistonda tashqi siesiy faoliyat, TIV vazifalari quyidagicha belgilangan:  
 
Xorijiy davlatlar bilan tezkor aloqalarni tashkil qilish. 
 
Hindistonning xorijdagi diplomatik vakolatxonalari faoliyatiga doimiy rahbarlik 
qilish. 

---

 
85 
 
 
Turli  xalqaro  anjumanlarda  ishtirok      etish,  xorijiy  davlatlar  bilan  tuziladigan 
shartnoma va bitimlarni tayyorlash. 
 
50  yildan  ziyod  o’z  mustaqilligi  davrida  Hindiston  o’zini  tinchlik  va 
xalqaro  hamkorlik  manfaatlari  yo’lida  faol  harakat  qiluvchi,  1954  yilda  e’lon 
qilingan  tinch–totuv  yashashning  5  prinstipiga  amal  qiluvchi  suveren  davlat 
sifatida  namoyon  qildi.  Hindiston  Respublikasi  BMTda  faol  qatnashib  , 
qo’shilmaslik harakatining asoschilaridan biri hisoblanadi. U hamkorlik siyosati 
tarafdoridir. 
 
Hindiston  tashqi  ishlar  vazirligi  boshqa  xorijiy  davlatlar  tashqi  siyosat 
idoralari singari tezkor – hududiy va funkstional bo’limlariga ega. 
 
Tezkor  –  hududiy  bo’limlar  guruhiga  Afrika  mamlakatlari,  Amerika, 
Sharqiy  Osiyo,  Janubiy  Osiyo  va  O’rta  Sharq,  G’arbiy  va  Sharqiy  Evropa 
mamlakatlari bo’limlari kiradi. 
 
Funkstional  bo’limlar  tarkibiga  BMT,  iqtisodiy,  protokol,  konsullik, 
shartnoma  –  huquqiy  bo’limlar,  tashqi  siyosatni  rejalashtirish  va  ma’muriy 
komitetlar kiradi. 
 
Osiyo  va  Afrikaning  boshqa  davlatlari  tashqi  aloqalar  organlari  tashqi 
siyosat  vazifalarini  bajarishga  qaratilgan  tuzilish  va  funkstiyalarga  ega.  Ular 
xalqaro  hamkorlik  va  o’z  mamlakatlari  xavfsizligini  ta’minlash  bilan  bog’liq 
vazifalarni amalga oshiradilar.