O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti to’rtko’l fakulteti

Ma‘lumotlarni tashkil etishning uch turi
Ma‘lumotlarni tashkil etishning uch turi mavjud: tashki, global mantiqiy va fizikaviy tashkil etish. Ular koidaga ko’ra, bir-biridan keskin farq qiladilar. Tashki tashkil etish ma‘lumotlarning shunday tasavvuri bilan bog’langanki, amaliy dasturlashtiruvchilar yoki oxirgi foydalanuvchilar qanday tushunadilar.
Misol uchun, dasturlashtiruvchi o’ziga shunday tasavvur qilish mumkinki fayllar - bu bosh yozuv bo’lib hamma buysungan tafsilot yozuvlari bilan birgalikda. U amaliy dasturdagi fayllar to’g’risidagi tasavvurni bayon etadi.
Global mantiqiy ma‘lumotlarni tashkil etish - bu umumiy tashkil etish yoki ma‘lumotlar bazasining kontseptual modeli, bular bazasida har xil tashki tashkil etuvchilar mumkin kadar olinadi. Bunday ma‘lumotlarni mantiqiy tasavvur etish ma‘lumotlarni fizikaviy tashkil etishga nisbatan tulaligicha boglik emas. U ma‘lumotlarni tasvirlash tilida tulib ketish oblastlarining borligi va yangi yozuvlar qo’shish va eskilarini olib tashlash elementlarining borligi bilan dasturning bir qismi bo’ladi. (
Fizikaviy tashkil etish - bu ma‘lumotlarni fizikaviy tasavvur qilish va eslab qolish tuzilmalarda joylashtirish. U ishlatiladigan fizikaviy kidiruv indikatorlarga, ko’rsatkichlarga,
zanjirlarga va boshqalarga boglik va administrator tomonidan aniqlanadi. Ma‘lumotlar bazasi tuzilishini proektlashda va xizmat ko’rsatishda yangi tushuncha-ma‘lumotlar bazasi administratori kiritiladi.
Ma‘lumotlar bazasi administratori
Ma‘lumotlar bazasi administratori - bu muassa ma‘lumotlarini yoki uning tizimsi bilan boglik bo’lgan biror qismini ximoya qiladigan javobgar shaxs. U barcha ma‘lumotlar tuzilishi nazoratini amalga oshiradi. Shuni esda tutmok lozimki ma‘lumotlarni ximoya qilish va ularga egalik qilish bir narsa emas. Bank boshqaruvchisi bankka quyilgan narsalarga ximoyachi bo’ladi, lekin kimmat baxo narsalarga bulmaydi. Boshqarma yoki ayrim shaxs ma‘lumotlar egasi bo’lishi mumkin. Ma‘lumotlar bazasi administratori ma‘lumotlar saqlanishiga javob beradi va ular ustidan nazoratni amalga oshiradi. Ma‘lumotlardan ularni foydalanishga ruxsat olgan shaxslargina foydalanishi mumkin.
SHuni ta‘kidlab utmok lozimki administrator ma‘lumotlar bazasini boshqaruv funktsiyalarini bajarib turib uning ichida nima yozilganligini bilmaydi. Unga ma‘lumki, misol uchun tulov yozuvi tarkibida ish xaki ma‘lumotlari elementi bulsin, lekin u bu elementda yozilgan ma‘lumot kattaligini bilmaydi. Bu elementni ukimaslik uchun, u maxsus usullar bilan ximoya qilishi mumkin. Agar ish xaki ma‘lumotlar elementining o’lchami (kattaligi) ni 6 rakamdan 7 rakamgacha ko’paytirish kerak bo’lsa, bunday uzgarishni fakat ma‘lumotlar bazasi administratori qilishi mumkin.
Agar amaliy dasturlashtiruvchi yozuvning yangi turini yaratmokchi bo’lsa, yo bulmasa eski yozuvga yangi ma‘lumotlar elementlarini qo’shish yuli bilan yoki element kattaligini ko’paytirish yuli bilan modifikatsiya (zamonalashtirish) kilsa u albatta ma‘lumotlar bazasi administratoriga ruxsatnoma olish uchun murojat qilishi shart, administrator ma‘lumotlar tuzilishini modifikatsiya qilish uchun tegishli harakatlar qiladiki qaysi biri butun tizim uchun eng yaxshi deb hisoblasa. Amaliy dasturlashtiruvchiga yoki bitta kullanma bilan ishlaydigan tizimli analitik ma‘lumotlar umumiy tuzilishini o’zgartirishga ruxsat etmaydi.
Fakat tizim uchun javobgar administrator yoki doimiy ishlovchilar ma‘lumotlar va tuzilishi bilan ish ko’rishi mumkin. Tez-tez ma‘lumotlar bazasi administratoriga ma‘lumotlarni tashkil qilishda global tushunchaga ega bo’lgan shaxs sifatida murojaat qilishadi. Uz-uzidan ma‘lumki ma‘lumotlar bazasi administratori - bu bitta odam emas, dalki bo’lim yoki odamlar guruhi bo’lib, chunki ma‘lumotlar bazasini tabiatini chukur tushunish, ularni tashkil qilish, iktisodiy ishlov berish mezonlari va ko’p sonli foydalanuvchilarning talablarini savollar doirasi bitta odam omilkorligi uchun juda ham keng.