O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti sirtqi fakultet

Geografik 
Hudud 
Shahar 
Qishloq 
Iqlim va boshqalar 
Ijtimoiy-iqtisodiy 
Daromad 
Ma’lumot 
Mutaxassisligi 
va boshqalar 
Psixografik: 
Hayot tarzi 
Yangilikka intilish 
Guruh motivatsiyasi va 
boshqalar 

---

8.2-rasm. 
Xaridorlarga qarab bozorni segmentlash mezonlari 
 
Segmentatsiya mezonlarining birinchi guruhi obyektiv belgilarni o‘z 
ichiga oladi va ikkinchi guruh uchun asos hisoblanadi. Shuning uchun 
mezonlarning 1-guruhi asosida bozorni segmentlash (ma’lum bo‘limlar-
ga ajratish) ni klassik yoki demografik segmentatsiya, deyiladi. 
Mezonlarning 2-guruhidan foydalanib bozorni segmentlash “mukam- 
mal” yoki psixogrfik segmentatsiya, deyiladi. Keyingi yillarda bozorni, 
ayniqsa, kundalik ehtiyoj tovarlari bozorini segmentlashda vizual 
xronologik belgilar ajratib ko‘rsatilmoqda. Ularga insonning hayot siklini 
aniq iste’molchi yoki iste’molchilarning guruhini tavsiflovchi belgilar 
kiradi. Shu bilan birga bozorni segmentlashning har bir turida amaliyotda 
alohida foydalanadi, deb hisoblamaslik kerak. Qoidaga ko‘ra bozorni 
uning 
segmentlarini 
tahlil 
qilganda 
marketologlar 
mezonlar 
kombinatsiyalarini qo‘llaydilar. Shu bilan birga tovar turiga bog‘liq holda 
iste’mol tovarlarini va ishlab chiqarish – texnika yo‘nalishi segmentlari 
mezonlari farqlandi. Masalan, F.Kotler iste’mol tovarlari bozorini 
segmentlashda uning 3 ta segmentga ajratish imkoniyatini ko‘rsatib, unga 
oilaning daromadini, oila a’zolari miqdori (soni) ni, yoshini kiritgan. 
Iste’mol tovarlari bozori shartli ravishda 36 ta segmentga (bo‘lakka) 
bo‘lingan, bu esa potensial xaridorlar soni ko‘proq bo‘lishiga olib kelgan. 
Psixografik mezonlar segmentatsiyaning subyektiv belgilariga kiradi. 
Mezonlarning bu guruhiga hayot tarzi va muomalasi aks etib turadigan 
xaridorlarning asosiy tavsiflari birlashtirilgan. Psixografik mezonlar 
xarakteri chizgilari, odatlari, xaridorlarning o‘zlari haqidagi tasavvurlari, 
xulq-atvor motivlari, shaxs sifatidagi xarakteristikalari, xaridorlik 
muomalasi omillari kabi belgilarni o‘z ichiga olishi mumkin. Korxonalar 
tomonidan sotib olinadigan sanoat tovarlari bozorlarini segmentlash 
mezonlari geografik, ishlab chiqarish – iqtisodiy va kasbiy 
–
shaxsiy belgilarga asoslanadi. Iqlim, relyef, urbanizatsiya darajasi 
kabilar bilan tavsiflanuvchi geografik belgilar tarmoqlar va aniq tovarlar 
iste’molchisi bo‘lgan korxonalar, texnologik jarayonlar, iste’molchi 
firmalar miqyoslari, kompaniya joylashgan mintaqa yoki mamlakatdagi 
iqtisodiy konyunkturalar darajasi, savdoni tashkil etish metodlari, 
logistika talablari va boshqalar holatlarni xarakterlovchilar to‘liq ishlab 
chiqarish – iqtisodiy belgilarga kiradi. Bu yerda ishlovchilar soni tashkiliy 
struktura, savdo dinamikasi, fond va kapital fondi kabi firma demografik 
(tuzilmaviy) belgilar alohida ahamiyatga ega bo‘lishi mumkin.

---

Segmentlash siyosatining ikki jihati bo‘lishi mumkin.