O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Mujtass bahri. Bahrning bunday atalishiga sabab, hafif bahrini bir oz qo‘porib olinganiga nisbatan olinadi. Mujtass ( المجتث) ruknlari hafifniki bilan bir hil, faqat tartibda: mujtassda مستفعِ لُنْ rukni ikki birin-ketin keluvchi فاعلاتن (fooi’laatun) dan oldin keladi.Asl ruknlari oltita:

مستفعِ لُنْ فاعلاتن فاعلاتنمستفعِ لُنْ فاعلاتن فاعلاتن

Mujtass bahrida she’r yozish abbosiylar davrida urf bo‘lgan. Biroq johiliya davri adabiyotida bu bahrdagi qasidalarni uchratish qiyin.
Bu bahr ham majzu shakldagina ishlatiladi. Uning yagona arudi sog‘lom, u bilan keluvchi yagona darb ham sog‘lom. Lekin, ayrim hollarda ham arud, ham darbida nuqsonlar uchrab turadi. Shuningdek, ularning o‘zlariga xos tomonlari bor.
Mujtassni ham faqat bitta varianti bor: aruz va darb – majzu.
Zamaxshariy:
أجتثَ أن لاح ضوء اجلو بد ليل بعدي

Xorazmiyning “Mafotih al–ulum” asarida quyidagicha misol keltirilgan (bayt egasi noma’lum):

الَبطنُ، منها، خَمِيصٌ

والوَجهُ مِثلُ الهِلالِ

“Uning qorni tarang, yuzi esa oyga o‘xshaydi”.
Mujtassi musammani mahbun

Yetishsa ishq aro yuz mehnatu balo, qadah ichgil,
Nafas-nafas qunobon may, to‘lo-to‘lo qadah ichgil
Mafo’ilun fo’ilotun mafo’ilun fo’ilotun

Mujtassi musammani mahzuf

Firoq isit-masi andoq tanimdin o‘t chiqarur
Kigar tabib iligim tut-sa barmog‘i qaborur
Mafo’ilun fo’ilotun mafo’ilun fo’ilun

Mujtassi murabbai maxbun

Yuzing ko‘zimga keraktur
O‘zing o‘zimga keraktur
Mafo’ilun fo’ilotun