O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat agrar universiteti agroiqtisodiyot va turizm kafedrasi Agrosanoat majmuida marketing tadqiqotlari fanidan kurs ishI

INFRATUZILMA (lot. infra – ostida) — i. ch. va tovar muomalasi, shuningdek, inson hayot faoliyati uchun zarur boʻlgan meʼyoriy sharoitni taʼminlashga xizmat kiluvchi turli-tuman yordamchi xizmat koʻrsatuvchi sohalar (tashkilot, korxona va muassasa) majmui; nomoddiy i. ch. sektori. Infratuzilma xizmatlari moddiy shaklga ega boʻlmagan tovarlar boʻlib, ular hayotiy ehtiyojlarni qondiradi. Infratuzilma zaruriy shart boʻlganidan uning ishlab turishini taʼminlashga iqtisodiy resurslarning bir qismi jalb etiladi. Infratuzilma xizmat koʻrsatish sohasiga koʻra ishlab chiqarish infratuzilmasi (i. ch. ga xizmat koʻrsatuvchi sohalar — yuk tashish transporti, elektr va issiqlik taʼminoti, yoʻl xoʻjaligi, suv xoʻjaligi, ombor xujaligi, ilmiy konstruktorlik xizmati, axborot xizmati va b.) va ijtimoiy-maishiy infratu-zilma (aholiga xizmat koʻrsatib, uning ehtiyojini qondiruvchi sohalar — maorif, sogʻliqni saqlash, jismoniy tarbiya va sport, maishiy xizmat va b.) ga ajraladi. Infratuzilma xizmati tovar boʻlganidan oldi-sotdi etiladi. Uning asosiy vazifasi insonga xizmat koʻrsatish, ammo bu ish pulli, bepul va imtiyozli tarzda bajarilishi mumkin. Infratuzilma xizmatlarini xarakteriga koʻra guruxlaganda bozor infratuzilmasi ajralib turadi. Chunki unda bozor munosabatlarini amalga oshiruvchi xizmatlar koʻrsatiladi. Qaysi darajada xizmat koʻrsatilishiga koʻra, korxona, tarmoq i. ch. majmualari va hududiy Infratuzilma ham mavjud. Infratuzilma sohasida yaratilgan xizmatlar i. ch. va inson uchun naf keltiradi. Infratuzilma xizmat koʻrsatishini tashkil etish uchun mablagʻlar sarflanadi. Shuning uchun ularni hisoblash mumkin va
7


ular yalpi milliy mahsulot tarkibiga kiritiladi. Infratuzilmani yaratuvchi mehnat ham unumli hisoblanadi. Infratuzilmaning samaradorligi koʻrsatilgan xizmatlarning sarf-xarajatlarga nisbati orqali aniqlanadi
Ijtimoiy infratuzilma: bu nima?
Zamonaviy sotsiologiya fanida infratuzilma bu ulkan kompleks bo'lib, u korxonalar, tashkilotlar, muassasalar, shuningdek ba'zi tuzilmalar kabi ob'ektlardan iborat. Ushbu ob'ektlar ijtimoiy ishlab chiqarishning keyingi faoliyati uchun eng qulay va qulay sharoitlarni ta'minlash uchun ishlaydi. Ma'lumki, ushbu ishlab chiqarish butun aholining muvaffaqiyatli va sifatli hayot kechirishi uchun zarur bo'lgan shaxslarning ehtiyojlarini qondirishni ta'minlaydi.
Izoh 1
Boshqa narsalar qatorida zamonaviy ijtimoiy infratuzilma jismoniy va intellektual jihatdan rivojlangan, o'ziga xos fuqarolik pozitsiyasiga, ideal va qadriyatlar majmuasiga ega fuqaroni shakllantirishga qaratilgan. Bunday odam keng ijtimoiy masalalarda o'z nuqtai nazariga ega va qarama-qarshiliklarning aksariyatini hal qila oladigan innovatsion faoliyatga qodir.
Ajratib turish ijtimoiy infratuzilma o'ziga xosligini aniqlaydigan ba'zi bir asosiy xususiyatlar asosida ishlab chiqarilgan. U quyidagilar bilan bog'liq holda iqtisodiy kompleksning alohida quyi tizimiga ajratiladi: birinchidan, ijtimoiy infratuzilmaning funktsional maqsadi - ijtimoiy takror ishlab chiqarish jarayoni uchun umumiy sharoitlarning mavjudligi. Bu shuni anglatadiki, tovar va xizmatlar ishlab chiqarish ijtimoiy va global talablarga javob berishi kerak ( ilmiy kashfiyotlar, texnik taraqqiyot, yangi imkoniyatlarni kashf etish). Ikkinchidan, ijtimoiy infratuzilma ancha murakkab tuzilishga ega. U tarkibiga turli darajalar, bo'g'inlar va zanjirlar va, albatta, ijtimoiy infratuzilma

8

ob'ektlaridan iborat tuzilma kiradi.