O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

Shuningdek, mehnat taqsimoti Smitning bozorning kengayishi 
hamda kapitalning jamg„arilishi haqidagi fikriga ham bog„liq.
Bozor 
qanchalik katta bo‗lsa, tovar shuncha ko‗p miqdorda sotiladi va mehnat 
taqsimotiga imkoniyat shunchalik oshadi. Cheklangan bozor o‗z 
navbatida cheklangan mehnatni talab qiladi. Mehnat taqsimoti kapital 
jamg‗armasi orqali cheklab qo‗yilgan, chunki ishlab chiqarish jarayoni 
21
History of economic thought. Harry Landreth, David C. Colander 625-b. 

---

112 
juda vaqtni oladigan jarayon bo‗lib, ishning boshidan to mahsulot tayyor 
bo‗lib sotilgunga qadar orada ancha vaqt bor.
Mehnat taqsimotining ortishi bilan ishchilarning o‗zlari uchun 
ishlab chiqarishlariga hojat qolmaydi va iste‘mol tovarlari zaxirasi 
paydo bo‗ladi. Kapitalistning asosiy vazifasi ishlab chiqarish 
boshlanganidan to mahsulot sotilgunga qadar ketadigan vaqtni 
qisqartirishdir. Shuning uchun Smit quyidagi xulosaga keldi: 
―Resurslarning jamlanish jarayoni mehnat taqsimotidan oldin bo‗lishi 
talab etiladi va shu sababdan zaxiralar qancha ko‗p jamg‗arilsa, mehnat 
shuncha samarali taqsimlanadi‖
22
. 
A.Smit asari nazariy qismining asosiy g‗oyalarini ko‗rib chiqamiz. 
A.Smitning ijtimoiy-iqtisodiy nazariyalari:
a) boylikni ko„paytirish omillari: mehnat taqsimoti, pul, kapital. 
A.Smit o‗z kitobida jamiyatning iqtisodiy rivojlanishini va uning 
farovonligini oshirishni markaziy o‗ringa qo‗yadi. Asarning boshida 
A.Smit boylikni chinakam yaratuvchi bu – ―har bir xalqning yillik 
mehnati‖ deb ko‗rsatib o‗tadi. Demak, boylikning manbayi – mehnat. 
A.Smit bu fikrni rivojlantirib, mehnat taqsimoti boylikni yaratishda 
asosiy omil hisoblanadi, degan xulosaga keladi. Chunki mehnat 
taqsimoti asosida uning unumdorligi oshadi. Muallif bu tezisni 
to‗g‗nog‗ich ishlab chiqarish ustaxonasi misolida asoslab beradi. 
Ustaxonada o‗n kishi ishlaydi. Ular o‗rtasida mehnat taqsimlangan: biri 
simni tortadi, ikkinchisi uni to‗g‗rilaydi, uchinchisi kesadi, to‗rtinchisi 
uchini o‗tkirlaydi va h.k. Bir kunda bu o‗n kishi 48000