O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
IV bob. Ko„chmas mulkdan eng maqbul va eng samarali foydalanish 
tahlili 
 
12.
Baholash obyektidan eng maqbul va eng samarali foydalanish 
tahlili ikki bosqichda amalga oshiriladi: 
- bo‗sh turgan (yaxshilanmagan) deb qaraladigan yer uchastkasi uchun; 
- yaxshilashlar mavjud bo‗lgan yer uchastkasi uchun.
Eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlilini amalga oshirishda har 
bir bosqichda baholovchi: 

---

398 
- ko‗chmas mulk obyektidan foydalanishning qonun hujjatlarida 
taqiqlanmagan ehtimol tutilgan variantlarini zonalarga ajratish me‘yorlari, 
shaharsozlikka oid cheklashlar, qurilish me‘yorlari va qoidalari hamda 
yuridik cheklashlarni hisobga olgan holda tahlil qiladi; 
- foydalanishning ruxsat etilgan variantlaridan mazkur yer uchastkasida 
jismonan amalga oshirish mumkin bo‗lganlarini yer uchastkasining fizik 
tavsiflari, atrofdagi imoratlar va yer uchastkasiga tutash hududdagi ijtimoiy 
vaziyatni hisobga olgan holda qoldiradi; 
- yer uchastkasidan foydalanishning jismonan amalga oshirish mumkin 
bo‗lgan va qonun yo‗li bilan ruxsat etilgan variantlarining moliyaviy 
samaradorligini 
qurilish 
yoki 
yaxshilashlarni 
rekonstruksiya 
qilish 
xarajatlarini va ko‗chmas mulk obyekti yaratishi mumkin bo‗lgan 
daromadlarni hisobga olgan holda tahlil qiladi; 
- joriy qiymati eng katta bo‗lgan ko‗chmas mulk obyektidan 
foydalanish variantini eng samarali foydalanish sifatida tanlaydi. 
13.
Eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlilini amalga 
oshirishda baholovchi baholash sanasida ko‗chmas mulk obyektiga xos 
bo‗lgan va odatdagi investorlar tomonidan qabul qilinadigan foydalanish 
variantlarini o‗rganishi lozim.
14.
Yaxshilashlar mavjud bo‗lgan yer uchastkasidan eng maqbul va 
eng samarali foydalanish tahlili mavjud qurilmalarni o‗zgartirishning 
quyidagi variantlarini hisobga olgan holda amalga oshiriladi: 
- mavjud yaxshilashlardan o‗zgartirmasdan foydalanish; 
- mavjud yaxshilashlarni rekonstruksiya qilish; 
- mavjud yaxshilashlarni buzib tashlash. 
15.
Eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlili natijalariga ko‗ra 
baholovchi yer uchastkasidan joriy foydalanish undan eng samarali 
foydalanishga qay darajada muvofiq ekanligi to‗g‗risida xulosa chiqaradi va 

---

399 
shunga qarab baholashning eng maqsadga muvofiq yondashuvlari va 
usullarini tanlash amalga oshiriladi: 
- yaxshilashlar mavjud bo‗lgan yer uchastkasidan eng maqbul va eng 
samarali foydalanish bo‗sh turgan deb qaraladigan yer uchastkasidan eng 
maqbul va eng samarali foydalanish bilan muvofiq bo‗lgan taqdirda 
baholashning barcha yondashuvlari qo‗llaniladi; 
- yaxshilashlar mavjud bo‗lgan yer uchastkasidan eng maqbul va eng 
samarali foydalanish bo‗sh turgan deb qaraladigan yer uchastkasidan eng 
maqbul va eng samarali foydalanish bilan muvofiq bo‗lmagan taqdirda 
baholashning xarajatga oid va daromadga oid yondashuvlari qo‗llaniladi; 
- yaxshilashlar mavjud bo‗lgan yer uchastkasidan eng maqbul va eng 
samarali foydalanish bo‗sh turgan deb qaraladigan yer uchastkasidan eng 
maqbul va eng samarali foydalanish bilan muvofiq bo‗lmagan, mavjud 
yaxshilashlarni rekonstruksiya qilish zarur bo‗lgan holda xarajatga oid 
yondashuv va daromadga oid yondashuvning pul oqimlarini diskontlash usuli 
qo‗llaniladi; 
- yaxshilashlar mavjud bo‗lgan yer uchastkasidan eng maqbul va eng 
samarali foydalanish bo‗sh turgan deb qaraladigan yer uchastkasidan eng 
maqbul va eng samarali foydalanish bilan muvofiq bo‗lmagan, mavjud 
yaxshilashlarni buzib tashlash zarur bo‗lgan holda buzish xarajatlarini 
hisobga olib qiyosiy yondashuv va daromadga oid yondashuvning pul 
oqimlarini diskontlash usuli qo‗llaniladi.