O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
7.7. Makroiqtisodiy va ko„chmas mulk qiymatini baholash biznesi 
ko„rsatkichlari tizimi va bazasini shakllantirish
 
 

---

195 
Mulk qiymatini baholashda makroiqtisodiy va ko‗chmas mulk 
qiymatini baholash biznesi ko‗rsatkichlari tizimi va bazasini 
shakllantirish muhim ahamiyat kasb etadi. Bunda korxona tarkibidagi 
ko‗chmas mulk qiymatini baholashda quyidagi ko‗rsatkichlardan 
foydalaniladi: 
Moliyaviy koeffitsiyentlar – bu bir buxgalteriya ko‗rsatkichining 
boshqachasiga 
nisbati. 
Moliyaviy 
tahlil 
qilish 
maqsadida 
koeffitsiyentlarning katta miqdoridan foydalanish mumkin, biroq 
baholash maqsadlarini hisobga olgan holda ulardan eng muhimlarini 
tanlab olish lozim. O‗xshash korxonalar ko‗chmas mulklar bilan 
solishtirish bo‗yicha hisob-kitoblarning yagona uslubiyati qiyosiy 
yondashuvda koeffitsiyentlardan foydalanishga nisbatan muhim talab 
hisoblanadi. Ko‗rsatkichlarning eng muhim guruhlarini ko‗rib chiqamiz. 
Likvidlilik 
ko‗rsatkichlari. 
Likvidlilik 
koeffitsiyentlari 
korxonaning o‗zini qisqa muddatli majburiyatlarini bajarish qobiliyatini 
baholash uchun qo‗llaniladi. Umumiy me‘yorlar mavjud bo‗lishiga 
qaramay, barcha hisoblab chiqilgan koeffitsiyentlar, odatda, tarmoqdagi 
o‗rtacha ko‗rsatkichlar bilan taqqoslanadi. 
Qoplash koeffitsiyenti korxona joriy majburiyatlarining 1 so‗miga 
joriy aktivlarining necha so‗mi to‗g‗ri kelishini ko‗rsatadi. 
Ko‗rsatkichning taxminiy past qiymati – 2. 
Qoplash koeffitsiyenti 
= 
Tez likvidlilik koeffitsiyenti, agar barcha yoki ayrim joriy 
majburiyatlarni so‗ndirish muddati sekin kelsa, qanday mablag‗lardan 
foydalanish mumkinligini ko‗rsatadi. 
Mazkur koeffitsiyentni hisoblab chiqishda tovar-moddiy zaxiralar 
hisobga olinmaydi, chunki ularni pul mablag‗lariga aylantirish, odatda, 
aylanma vositalarining boshqa turlariga qaraganda sekinroq kechadi. Pul 
mablag‗lari va debitorlik qarzlariga kasr surʼatida oson sotiladigan 
qimmatli qog‗ozlarni qo‗shimcha qilish mumkin. Ko‗rsatkichlarning 
taxminiy past qiymati – 1. 

---

196 
Tez likvidlilik koeffitsiyenti 
= 
Aktivlar aylanuvchanligi (faolligi) ko‗rsatkichlari. Ushbu ko‗rsatkichlar 
aylanma vositalarning ayrim qismlarini o‗rganish imkonini beradi. 
Debitorlik qarzlarining koeffitsiyenti yil mobaynida debitorlik 
qarzlarining aylanish miqdorini ko‗rsatadi. 
Debitorlik qarzlarining sekin aylanishi, bir tomondan, korxonaning 
qisqa muddatli likvidliligini chegaralaydi, ikkinchi tomondan, qarzlarni 
yig‗ishning qisqa davri sotishni chegaralovchi kredit siyosatini 
ko‗rsatishi mumkin. Koeffitsiyentning taxminiy normativ qiymati – 8 
(45 kun). 
Debitorlik qarzlarining aylanuvchanlik koeffitsiyenti
= 
Debitorlik qarzlarining miqdori davr yakuniga ko‗ra yoki (yil 
mobaynida sotuvlar hajmida katta o‗zgarishlar bo‗lgan hollarda) davr 
boshi yoki oxiri holatiga ko‗ra o‗rtacha ko‗rsatkich sifatida hisob-kitob 
qilinishi mumkin. Debitorlik qarzlarini uzish davrini kunlarda ham 
hisoblab chiqish mumkin: 
Debitorlik qarzlarini uzish davri
= 
Zaxiralarning aylanuvchanlik koeffitsiyenti zaxiralar tayyor 
mahsulotini sotish natijasida debitorlik qarzlari toifasiga o‗tadigan 
tezlikni ko‗rsatadi. 
Zaxiralarning aylanuvchanlik koeffitsiyenti 
= 
 
Zaxiralar qiymati davr boshi va oxiri yoki (yil mobaynida 
zaxiralarda katta o‗zgarish bo‗lmasa davr yakuni holatiga ko‗ra o‗rtacha 
miqdor sifatida hisob-kitob qilinishi mumkin. 
Tovar-moddiy zaxiralarning sekin aylanishi eskirgan zaxiralarning 
mavjudligini ko‗rsatib turibdi. Ayni paytda zaxiralar aylanishining 
yuqori ko‗rsatkichi ularning taqchilligi bilan bog‗liq bo‗lishi mumkin.

---

197 
Zaxiralarning kunlarda aylanuvchanligi 
=
= 
O‗z aylanma sarmoyasidan foydalanish koeffitsiyenti joriy 
aktivlardan foydalanish samaradorligini ko‗rsatadi. 
O‗z aylanma sarmoyasidan foydalanish koeffitsiyenti =