O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti k. Z. Xomitov

 
 
5.2.3-rasm.
 Ko„chmas mulkni boshqarishning konseptual umumlashtiruvchi chizmasi.
Tadb
irko
rlik
tu
zilm
ala
ri
–
y
u
ridik
sh
ax
slar
Sezilarli
ch
eg
arala
n
g
an
(
serv
itu
tlar
h
am
k
iradi
) 
Fo
y
d
alan
ish
Ijar
a
, 
lizin
g
va
b
o
sh
q
alar
Funksional 
bog‗liq 
bo‗lmagan (bir 
jinsli) mulk 
komplekslari 
(masalan, 
munitsipial 
ta‘limning turar-
joy fondi) 
Jis
m
o
n
iy
sh
ax
slar
Ko‗chmas mulkka 
bog‗liq 
emitirlangan 
qimmatli 
qog‗ozlar 
Bilv
o
sita
(p
o
rtf
elli
) 
Davla
t 
Munitsipial 
tashkilot 
Boshqa iqtisodiy agentlar 
Huquq va burchlarni chegaralovchi (regulyator)lar 

---

152 
Shaxsiy yoki jamoat ehtiyojlarini qondirish yoki tadbirkorlik 
faoliyatini amalga oshirish uchun ko‗chmas mulk obyektlari mulk 
sifatida sotib olinadi. 
Ko‗chmas mulkni boshqarish, maqsadlariga ko‗ra ikki turga 
bo‗linadi: moliyaviy-iqtisodiy va qiymatsiz (jamoat, xayriya va h.k). 
Boshqaruv maqsadlari quyidagi holatlarda o‗zgarishi mumkin: 
1. Maqsadlarni ular butunlay oqlanganda yoki erishilgan natija 
keraksiz bo‗lib chiqqanda avvalgi vaqtda amalga oshirish; 
2. Tashqi muhitning o‗zgarishi – siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy va 
bozor shartlari. Qonunchilik va boshqa omillar. 
3. Mulkdor qiziqishlari va istaklari, ko‗chmas mulk obyekti hayot 
sikli va boshqalarning o‗zgarishi. 
Ko‗chmas mulk obyektlarini boshqarish bo‗yicha to‗g‗ri qo‗yilgan 
maqsadlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: 

o‗lchovlilik – maqsadlarga erishish darajasining miqdoriy va 
sifatiy baholanishi (qiymat va noqiymat o‗lchov birliklari); 

reallilik – imkoniyatlar va mavjud cheklovlarni hisobga olgan 
holda bosqichma-bosqich maqsadga erishish; 

aniqlik – tarkib, hajm va vaqtning aniq ifoda etilishi. 

Ko‗chmas 
mulk 
obyektlarini 
boshqarish 
tizimini 
takomillashtirish quyidagi maqsadlarga erishishga yo‗naltirilgan bo‗lishi 
kerak: 

ko‗chmas mulk obyektlarining daromadliligini imkon qadar 
oshirish; 

respublika ko‗chmas mulk obyektlaridan foydalanish jarayonida 
davlatning o‗z ijtimoiy vazifalarini samaraliroq bajarish; 

ko‗chmas 
mulk 
obyektlaridan 
foydalanish 
hisobiga 
iqtisodiyotning real sektorini stimullash; 

tadbirkorlarni ko‗chmas mulk obyektlari haqidagi maksimal 
darajada oddiy va qulay ma‘lumotlar bilan ta‘minlash; 

ko‗chmas mulk obyektlarini boshqarish jarayonida korrupsiya 
uchun mavjud bo‗lgan imkoniyatlarni yo‗q qilish; 

qurilishi tugallanmagan obyektlarni xo‗jalik aylanmasiga jalb 
qilish. 

---

153 
Yuqoridagi maqsadlarga erishish uchun: 
a) Qurilishi tugallanmagan obyektlarni o‗z ichiga oluvchi 
ko‗chmas mulk obyektlarining miqdoriy, qiymatiy, texnik va huquqiy 
tavsiflarini qamrab oluvchi davlat ko‗chmas mulkining to‗liq reestrini 
shakllantirish; 
b) Ko‗chmas mulk obyektlarini boshqarish jarayonida ishtirok 
etuvchi barcha davlat organlarining vakolatlarini aniq belgilash va 
muvofiqlashtirish; 
d) Obyekt bir butunlikni tashkil qilgan holatida, uning bir qismini 
boshqasidan ayro holda tasarruf etish imkoniyatini cheklagan holda, 
boshqaruv obyektlarini shakllantirish; 
e) Qaysi holatlarda va qanday huquqiy asoslarda yer 
uchastkalarining berilishini belgilash. Tijorat tashkilotlariga yer 
uchastkalari egalikka yoki ijaraga berilishi kerak, bu yerdan foydalanish 
hisobiga byujet daromadlarini oshiradi va tashkilotlarni ular tomonidan 
egallangan yer uchastkalarining o‗lchamlarini optimallashtirishga 
stimull beradi. Doimiy (muddatsiz) foydalanish huquqi asosidagi yer 
uchastkalari faqatgina byujetdan moliyalashtiriladigan tashkilotlarga va 
fuqarolarga notijorat maqsadlarda foydalanishga beriladi;