O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan darslik sifatida tavsiya etilgan

2.5. Korporativ boshqaruvning oilaviy modeli 

 

]Korporativ  boshqaruvning  oilaviy  modeli  yoki  oilaviy  biznes 

guruhlar,  dunyoning  barcha  mamlakatlarida  amalda  keng 

qo‘llaniladi.  Korporativ  boshqaruvning  bunday  tizimiga  Osiyo  va 

Lotin  Amerikasi  mamlakatlarida,  Kanadada,  Shvetsiya,  Italiya, 

Fransiya  kabi  Yevropa  davlatlarida  tez-tez  duch  kelish  mumkin. 

Bunda  yirik  korporatsiyalarni  boshqarish  yagona  oila  a’zolari 

tomonidan  amalga  oshiriladi.  Kapital  oila  a’zolari  o‘rtasida 

markazlashadi va taqsimlanadi, shuningdek biznes ustidan nazorat 

to‘liq oilaga tegishli bo‘ladi. 

Ko‘pchilik  davlatlarda  oilaviy  biznes  mamlakat  bo‘yicha 

biznesning 70 foizidan ortiq qismini tashkil etib, iqtisodiy taraqqiyot 

va  aholi  bandligini  ta’minlashda  muhim  ahamiyat  kasb  etadi. 

Masalan, Ispaniyada biznesning qariyb 75 foiziga oilalar yoki oilaviy 

biznes  guruhlar  tomonidan  egalik  qilinadi  va  ular  tomonidan 

yaratilayotgan  mahsulot  mamlakat  yalpi  ichki  mahsulotining  65 

---

 

41 

foizigacha  qismini  tashkil  etadi

18

.  Braziliyada  o‘tkazilgan  so‘nggi 

tadqiqotlardan  birida  eng  yirik  kompaniyalar  ro‘yxatidagi  200  ta 

kompaniyaning 

51,5%i 

oilalar 

nazorati 

ostida 

ekanligi 

aniqlanganligi buning yaqqol dalilidir

19

.  

Oilaviy bizneslar kichik va  o‘rta kompaniyalardan tortib, turli 

sohalar 

va 

mamlakatlarda 

faoliyat 

yuritadigan 

yirik 

konglomeratlarni qamrab olgan. Natijada jahonda yirik ta’sirga ega 

bo‘lgan  biznes  imperiyalar  aynan  oilalar  tomonidan  tashkil 

etilganligini  qayd  etish  lozim.  Bunday  shajaralar  va  biznes 

imperiyalarga misollar sifatida quyidagilarni o‘rsatish mumkin: 

-

 

Kanadadagi Bronfmanlar shajarasi; 

-

 

Italiyada  Salvatore  Ferragamo,  Benetton,  Fiat  Group, 

Agnelli biznes guruhi; 

-

 

Frantsiyada L’Oreal, Carrefour Group, LVMH va Michelin; 

-

 

Janubiy Afrikadagi Oppengeymerlar oilaviy guruhi; 

-

 

Janubiy Koreyada Samsung, Hyundai Motor va LG Group; 

-

 

Germaniyada BMW va Siemens; 

-

 

Yaponiyada Kikkoman va Ito-Yokado; 

-

 

AQShda Ford Motors Co, Koch Industries, Inc va Wal-Mart 

Stores 

-

 

Shvetsiyadagi Valenberglar shajarasi; 

-

 

Tayvanddagi Li Kay Shi oilaviy guruhi. 

Dunyodagi eng qadimiy bizneslar ham aynan oilaviy bizneslar 

ekanligi tarixiy haqiqat. Yaponiyadagi 717 yilda asos solingan 1300 

yillik  tarixga  ega  HOSHI  kompaniyasi  46  ta  avlod  tomonidan 

boshqarilgan  va  egalik  qilingan  yoki  Takenaka  Corporation 

kompaniyasi 1610-yilda, Germaniyadagi Merck kompaniyasi 1668-

yilda, Frantsiyadagi Wendel kompaniyasi 1704-yilda tashkil etilgani 

va  bugungi  kunda  muvaffaqiyatli  faoliyat  yuritib  kelmoqda

20

. 

“Yevropa  oilaviy  biznes  barometri  –  2017”  hisobotida  oilaviy 

bizneslarning  34  foizi  50  yildan  ortiq,  45  foizi  20-50  yil  davomida 

faoliyat yuritayotganligi qayd etilganligi ham fikrimizning isbotidir

21

. 

Shuningdek,  oilaviy  bizneslar  biznesning  asoschisi davrini  hisobga 

olmaganda  juda  qisqa  hayotiylik  davriga  egaligi  va  uchinchi 

avlodning  egaligi  davridagi  aksariyat  95  foiz  oilaviy  bizneslar 

faoliyatini  davom  ettirmasligi  (tugatilishi)  ham  haqiqatdir

22

.  Bu 

ko‘pincha o‘sib borayotgan biznes va yirik oilaning talablariga javob 

beradigan  munosib  kelgusi  avlodlarni  tayyorlash  amaliyotining  va 

samarali  korporativ  boshqaruvning  mavjud  emasligi  oqibatida 

                                                           

18

The Family Business Network, www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts 

19

Governance Challenges for Family-Owned Businesses, Practical Guide to Corporate Governance 

20

EY Family Business Yearbook 2017 

21

European Family Business Barometer, Sixth Edition, KPMG International, 2017 

22

The Family Business Network, www.fbn-i.org/fbn/main.nsf/doclu/facts 

---

 

42 

yuzaga  keladi.  Oilaviy  bizneslar  to‘g‘ri  boshqaruvni  ta’minlash, 

faoliyatni  davom  ettirishga  munosib  vorislarni  tayyorlash,  oilaviy 

ichki  nizolarga  yo‘l  qo‘ymaslik  orqali  istiqbolli  rivojlanishga 

erishishlari mumkin.  

Bugungi  kunda  dunyodagi  eng  yirik  pul  tushumiga  ega 

bo‘lgan oilaviy bizneslar Top – 25 taligi quyidagi jadvalda keltirilgan 

(2.1-jadval).  

 

2.1-jadval