O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

 
JAMI: 
36 

---

KASBIY TA’LIM METODIKASI 
 
147
 
1-MAVZU:  KASBIY TA’LIMNING TASHKILIY SHAKLLARI  
Reja: 
1. Ta’limning sinf-dars tizimi 
2. Kasb ta’limining boshqa tashkiliy turlari 
 
 
 
Ta’lim  jarayonida  o‘qituvchi  va  o‘quvchilarning  ma’lum  bir  belgilangan 
tartibda amalga oshiriladigan faoliyatining tashkil ko‘rshshshp ta’limshshg tashkiliy 
shaklini  bslgilaydi.  Ta’limning  tashkiliy  shakllari  o‘qituvchi  va  o‘quvchining 
hamjihatlikdagi  faoliyatini  aniqlab  beradi,  ommaviy  talim  va  alohida  (individual) 
holdagi ta’limning nisbatlarini belgilaydi. 
O‘rta Sharq ta’limi alohidalik, ayrimlik, yakka holda o‘rgatish xususiyatlariga 
ega edi, o‘rta asr davrida esa mashg‘ulotlar o‘quvchilarning uncha katta bo‘lmagan 
guruhlarida  o‘tkazildi.  XVI  asrda  dunyo  maktablarining  tajribalarini  o‘rganish 
asosida YA.A.Komenskiy xarakterli jihati dars shaklidagi ta’limni tashkil etishdan 
iborat  ta’limning  sinf-dars  tizimini  nazariy  jihatdan  tushuntirib  berdi.  Ta’limning 
tashkiliy  shaklida  -  dars  davomida  o‘quv  mashg‘ulotlari  o‘qituvchining 
rahbarligida, bir xil yoshdagi va ma’lum muddat mobaynidagi tayyorgarlik darajasi 
hamda  o‘rnatilgan  jadvalga  ko‘ra  doimiy  bo‘lgan  o‘quvchilarning  guruhi  bilan 
mashg‘ulotlar olib boriladi. Dars davomida o‘qituvchi tomonidan katta miqdordagi 
o‘quvchilarni  bir  vaqtda  o‘qitish  mumkinligi  imkoniyatlari  tug‘iladi.  Ta’limning 
sinf-dars shakli XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshlarida Angliyada yoyildi va 
bellankater  tizimi  deb  nomlandi.  Bu  nom  uni  taklif  etgan  mualliflar  A.Bella  va 
D.Lakkaster  ism-shariflaridan  hosil  qilingandir.  Kichik  harakatlar  asosida  yosh 
avlodga oddiy ta’limnpng keng joriy etishdek jamiyatning ehtiyojini aks ettiradigan 
bu tizim o‘qituvchining bir vaqt mobaynida 600 va undan ko‘proq o‘quvchilar bilan 
ishlashini  nazarda  tutar  edi.  Tajribali  o‘qituvchilarning  faoliyati  katta  yoshdagi 
o‘quvchilarni ta’lim jarayoniga tayyorlashga yo‘naltiriladi, ular o‘z navbatida o‘quv 
mashg‘ulotlarini  o‘zlarining  kichik  yoshdagi  o‘rtoqlari  guruhi  bilan  o‘tkazardilar, 
ularning  ishlarini  kuzatib  borar  va  nazorat  etardilar.  Sinf-dars  tizimi  amalda  ko‘p 
jihatdan  ustun  ekanligini  namoyon  etdi  va  ko‘pgina  mamlakatlarda  qo‘llana 
boshlandi.  O‘quvchilarning  anglash  faoliyatlarini  yanada  faollashtirish  uchun 
qilingan  harakatlardan  biri  ta’limning  yangi  tashkiliy  turi  bo‘ldi.  Bu  asrning 
boshlarida  AQSH  xalq  ta’limining  jamoat  arbobi  bo‘lgan  E.Tarkxerst  tomonidan 
taklif etilgan edi. Bu dalton - reja deb nomlanib, ta’limni individuallashtirish va har 
bir  o‘quvchiga  o‘rgatishda  mustaqil  ravishda  hamda  o‘z  tezligida  ilgari  siljish 
imkoniyatini beradigan ta’lim turi edi. XX yillarda dalton-rejaning ba’zi bir jihatlari