O`zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti yapon filologiyasi kafedrasi

4.Yaponiya madaniyatining eng yorqin namunalari.

 

  

No  teatrining  dramaturgiyasi

.

  XIV  asr  oxiri  XV  asr  boshlarida  musiqa,  raqs, 

dramatik harakatlardan iborat Noo teatri vujudga kelgan. U yokyoku nomini olgan. 

Yokyoku  adabiy  asari  ritmik  proza,  she‘r,  notiqlik  va  maishiy  muloqat  nutqidan 

tashkil  topadi.  Demak,  bu  pyesalarda  sahnada  sodir  bo‘layotgan  harakatlarni 

o‘zining xissiyotlarini aktiv ifodalash uchun xorga joy ajratiladi va kelib chiqishiga 

baho  beriladi.  Yokyoku  pyesasi  o‘tkir  ziddiyatlar  asosida  qurilib  shaxs  va  taqdir 

mavzulari  ko‘riladi.  Tarixiy  xronika  va  adabiy  asarlarda  qissa  va  afsonalarga 

o‘xshash  sujetlardan  foydalaniladi.  Noo  teatrining  repertuarlaridagi  ko‘pgina 

pyesalar  XIV  asrning  ikkinchi  yarmi  va  XV  asr  boshlarida  yozilgan.  Yokyoku 

---

 

13 

pyesasining  taniqli  avtorlari  Kanami  va  uning  o‘g‘li  Dzeami  bo‘lishgan.  Pyesalar 

ichida  eng  taniqlilari:  ―Matsukadzyo‖,  ―Xagoromo‖,  ―Yasima‖,  ―Sumidagava‖, 

―Ataka‖.  Yokyokuning  pyesalari  deklamatsiya  (badiiy  asarni  chiroyli,  ta‘sirchan 

qilib  o‘qish  san‘ati)ning  musiqiy  xarakteriga  aloqador  intonatsiya,  niqoblar, 

kostyumlar, rekvizitlar va boshqalar avtorning ko‘rsatmasiga binoan tuziladi. Noo 

teatrida bosgqa dramatik shakllardan han foydalaniladi masalan, kyogen- unchalik 

katta bo‘lmagan kulgili asar, fars (yengi, sho‘x ba‘zan beadab kichik pyesa) bilan 

o‘xshash katta pyesalar orasida ijro etiladi. Kyogen pyesasida Yaponiyaning XV-

XVI  asrlardagi  turli  jamiyatlarga  xos  bo‘lgan  hayotini  realistik  ko‘rsatadi.  Bu 

pyesaning  maishiy  sujetlari  oddiy  so‘zlashuv  tilida  yozilgan.  Noo  teatrining 

yokyoku  va  kyogen  spektakllari  birgalikda  katta  tematik  va  har  xil  usullarda 

spektakl  qo‘yishga  imkon  beradi.  Kyogenning  qarama-qarshi  maishiy  diologlari 

yokyokuning  nafis  she‘riyati  bilan  mos  keladi.  XVI  asr  oxirlarigacha  kyogen 

o‘qituvchilardan o‘quvchilarga og‘zaki yetib kelgan.  Matnlar tez-tez o‘zgartirilgan 

va  ayrim  ijrolar  uchun  moslashtirilgan.  XVII  asr  oxirlarida  kyogenning 

sepektaklga tegishli  mulohazali fikrlar va izohli matnlar paydo bo‘ldi. Zamonaviy 

yapon  teatrlarida  kyogen  matnlarining  anchasini  ishlab  chiqqan  avtorlardan 

ko‘plari ma‘lum emas.  

    XVI  asrda  dzyoruri-  qo‘g‘irchoq  teatri  paydo  bo‘ldi.yapon  dramaturgiyasining 

bu  turi  asosida  –  xalqning  qadimgi  ertak-qo‘shiqlari,  qo‘g‘irchoq  teatrining 

an‘anaviy spektakllari bilan XVI asrda qo‘shilgan va o‘ziga xos musiqa ohangiga 

ega bo‘lgan. Dzyorurida qissaga oid shakllar saqlanib qolgan. Dzyoruri matnlarida 

hikoyachining personajdagi e‘tirozlarini va so‘zlarini ayrim hollarda ajratish qiyin. 

XVII  asr  oxirida  dzyorurini  dramalashtitish  an‘analari  paydo  bo‘ldi.  Matnda 

ko‘rsatilayotgan  shaxsning  xarakterlarini  ko‘rsatib  beradigan  aniq  dramatic 

shakllar  bo‘lgan.  Yirik  yapon  dramaturgi  Tikamatsu  Mondzaemon  o‘zining 

ko‘pgina (140) pyesasini dzyururi shaklida yozgan (―Kokusenya kassen‖, ―Xeyke 

Nyogo-ga  sima‖  va  boshqalar).  Dzyorurining  shakli  Kabuki  teatridan  ko‘pgina 

narsalarni o‘zlashtirib olgan.