O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent viloyati chirchiq davlat pedagogika instituti «Pedagogika» fakulteti 5110900-«Pedagogika va psixoogiya»

“Og`ishgan xulq” tushunchasini aniqlash myezonlari. Biz uchun muqim bo`lgan “shaxsning og`ishgan xulqi” tushunchasini ta'riflashga o`tishdan oldin biz psixologik ko`rinishlarni baholash etalonini byerishimiz lozim. Ko`pgina fanlarda ko`rinishlarni “mye'yoriy” va “anomal”ga bo`lish qabul qilingan. J.Godfruaning qaqqoniy e'tirozi bo`yicha “qanday axloqni mye'yoriy dyeb hisoblash mumkinq” dyegan savol inson axloqini, shu jumladan, og`ishgan xulqni tushuntirish uchun markaziy hisoblanadi [4, t. 2, 126-b.]. “Normal”G`”anomal” axloq tushunchasining ma'nosiga qat'iy ta'rif byerish murakkab, ular orasidagi chyegara esa o`ta noaniq. Shunga qaramay, ilmda va kundalik qayotda ushbu tushunchalar birgalikda foydalaniladi. Bunda normal axloq atamasi ostida, qoidadagidyek, oqriqli xafagarchilik bilan bog’liq bo`lmagan, shu bilan birgalikda, ko`pchilik odamlar uchun xaraktyerli bo`lgan mye'yoriy-ma'qullangan axloq tushuniladi. Shunga o`xshash, nomye'yoriy axloqni quyidagicha bo`lish mumkin: mye'yoriyma'qullanmagan, patologik, nostandart. “Mye'yoriy” dyeb qat'iy mazmunda ushbu fanda ayni vaqtda qabtsl qilingan mye'yor-etalonga muvofiq kyeluvchi barcha narsa hisoblanadi. Mye'yorlarni olish usullarini ko`pincha myezon dyeb ataydilar. Eng ko`p tarqalgan va umumiy hisoblangan myezonlardan biri – populyatsiyada uchraydigan chastotalarni hisoblash yordamida istalgan ko`rinish uchun mye'yorni aniqlashga imkon byeruvchi statistik myezon (usul) hisoblanadi. Matyematik statistika nuqtai nazaridan tyez-tyez, ya'ni 50 foizdan kam bo`lmagan qollarda uchraydigan hamma narsa mye'yoriydir. Mye'yoriy taqsimot qonuniga muvofiq ravishda 2-3 foiz odamlar “mye'yoriy”dan ikki tomon bo`yicha ko`pchilik muayyan bir sifat bo`yicha (intyellyekt, obhityelnost, hissiy turqunlik) axloqning yaqqol buzilishiga, har ikki tomondan 20 foizi esa nisbatan katta bo`lmagan og’ishlarga ega. Shubhasiz, axloqning aniq shakli (masalan, chyekish) mye'yoriy qabul qilinishi mumkin, qachonki u ko`pchilik odamlarda uchrasa. qaqiqatan, SanktPyetyerburgda chyekishni og`ishgan xulqqa tyegishli dyeyish o`rinsiz bo`lardi, sababi katta yoshli aqoli o`rtasida chyekuvchilar chyekmaydiganlarga nisbatan eqtimol ko`proqdir. Statistik myezon ifodalanish va qayot uchun xatar darajasi bo`yicha axloqning sifat-miqdoriy bahosi bilan uyqunlashadi. Masalan, spirtli ichimliklarni istye'mol qilish aqlli chyegaralarda (katta bo`lmagan doza va chastotada) mye'yoriy ko`rinish dyeb tan olinadi, biroq uni suiistye'mol qilish og`ishganlikni anglatadi. Boshqa tomondan odamning o`zi yoki atrofdagilar qayoti uchun to`qridan-to`qri xavf tuqdiruvchi axloq uning chastotasi, ba'zan esa ifodalanganlik darajasidan qat'i nazar og`ishgan sifatida baholanadi, masalan, suitsid yoki jinoyat. Gumanitar fanlar statistik bilan bir qatorda shaxs axloqining mye'yoriyligi nomye'yoriyligini baholashning maxsus myezonlaridan ham foydalaniladi: psixopatologik, ijtimoiy-mye'yoriy va individual-psixologik. Psixopatologik myezonlardan tibbiyotda foydalaniladi. Uni shaxsning og`ishgan xulqi va boshqa soqalarda qo`llashga qiziqtiradigan narsa mavjud. Eqtimol, bu dyeviant xulq tadqiqotlarining an'anaviy ravishda klinik sharoitlarda olib borilishi bilan bog’liqdir, myedikamyentoz tyerapiya esa bunday qollarda kyeng tarqalgan edi