|
3-BOB. IJTIMOIY MENEJMENT - XX ASR OXIRI XXI ASR
BOSHI BOSHQARUV MADANIYATINING KO„RINISHI
3.1. Zamonaviy boshqaruv madaniyati.
3.2. Yaponiyada boshqaruv tizimining shakllanishi.
3.3. Tashkil etish madaniyati konsepsiyasi.
3.1. Zamonaviy boshqaruv madaniyati
Jamiyatni boshqarish zamonaviy muammolari yechimida madaniy
omilning roli ortmoqda. Bu qator holatlar bilan izohlanadi.
Birinchidan, jamiyat hayotining ijtimoiy nazoratchilari axborot
inqilobi talablari (iqtisodiy, huquqiy, siyosiy) bilan birga tobora katta
ahamiyat kasb etmoqda.
Ikkinchidan, ular jamiyatdagi o‗zaro bog‗liq kuchlarning yig‗indisi
sifatida kengayib, tizim ko‗rinishiga kelmoqda va o‗z ta‘sir maydonini
kengaytirib, jamiyatning har bir elementi faoliyatiga kirib kelmoqda.
Uchinchidan, yalpi jamiyat mahsulotidagi aqliy mulk hissasi ortib
bormoqda va rivojlangan davlatlarda 50% gacha yetdi. Bu jamiyatni
uning asosiy resurslari – inson va aqldan oqilona foydalanishdagi
mas‘uliyat va mohiyatni oshiradi.
Boshqarish madaniyatining belgilangan bir qancha madaniyat
qismlari mavjud. Madaniyatning asosiy elementlari odam bilimi,
hissiyotlari, kayfiyati, boshqaruv, falsafiy va iqtisodiy konsepsiyalari,
fikrlash jarayonlari hisoblanadi. Biroq belgilangan madaniyatning
manbalari bo‗lgan boshqaruv mahorati, turmush sharoiti, urf-odatlar,
tantanalar, jamiyat munosabatlari va boshqalarsiz, umumiy ishlab
chiqarish, takror ishlab chiqarish va moddiy-ma‘naviy ne‘mati iste‘moli
bo‗lmaydi.
46
Madaniyatning asosiy masalasi - inson o‗zini takror ishlab
chiqarish, uning bilimi, yangiliklari, moddiy va ma‘naviy ne‘matlarini
hal qilish hisoblanadi.
Yuqorida aytilganlarni hisobga olib, boshqaruv madaniyati
elementlarini umumiy madaniyatning bir qismi sifatida ajratib ko‗rsatish
mumkin:
boshqaruv bilimlari (menejment va boshqaruv nazariyalari) -
kayfiyat, ong muvofiqligi;
jamiyat
munosabatlari
namuna,
me‘yorlar
va
bilimlar
mujassamlashtirgan tashkiliy boshqaruvchanlik inson madaniyati
elementlaridir;
boshqaruv faoliyati, haqiqiy ijodiy xarakterga ega bo‗lib, ijtimoiy
rivojlanish mahsuli va ijtimoiy mehnat jarayonining obyektiv zaruriy
unsuridir.
Xususan, boshqaruv madaniyatini boshqaruv faoliyatining ma‘lum
bosqichidagi boshqaruv bilimlari, hissiyotlari, ne‘matlari, boshqaruv va
tashkiliy munosabatlar yig‗indisi sifatida tushunish mumkin. Uning
shakllanish mexanizmi quyidagicha bo‗lish mumkin:
bilimlar, boshqaruv konsepsiyalari, loyihalari, dasturlarining
shakllanishi;
boshqaruv munosabatlarining rivojlanishi;
boshqaruv sohasida ijodiy faoliyatni rag‗batlantirish;
jamiyatda jamoat institutlari, davlat, qonunlarga hurmatning
tasdiqlanishi;
boshqaruv texnologiyalarini ishlab chiqish va joriy etish.
Boshqaruv madaniyatida oqilona boshlash, bilim, zamonaviy
konsepsiyalar, ilmtalab texnologiyalar muhim ahamiyatga ega.
Boshqaruv asosining zamonaviy bilimlarisiz jamiyatni shakllantirib
bo‗lmaydi. «Menejment» ingilizcha so‗z bo‗lib, lotincha so‗z «manus» –
qo‗l o‗zagi ma‘nosini anglatadi. Dastavval, u hayvonlarni boshqarish
47
sohasiga tegishli bo‗lgan va otlarni boshqarish san‘atini anglatgan.
Keyinchalik bu so‗z inson faoliyati sohasini anglatib, odam va
tashkilotlarni boshqarish amaliyoti va ilmini ifodalay boshladi.
Boshqaruv - bu yakuniy natijani olishga qaratilgan xatti-harakatlar,
usullar yordamida tashkilot, jamiyat maqsadlariga erishish.
XXI asrda dunyo global xarakterdagi muammolar oldida turibdi.
Lekin ularning keskinlashuvi sodir bo‗lmaguncha, yechish usullari
eskiligicha qoladi. Buning negizi - madaniyatning, shuningdek, inson
madaniyatining bir qismi bo‗lgan boshqaruv madaniyatining ortda
qolishidadir. Dunyo yangi milliy madaniyatlarning xilma-xilligi davriga
qadam qo‗ydi. Madaniyatlarning ko‗pligi - bu konfrontatsiyaning
ko‗payishi uchun asos emas, balki tolerantlik - o‗zaro chidam,
odamlarning o‗zaro bir-birini tushunishi uchun sharoit. Lekin bu
hozircha sodir bo‗lmayapti. O‗zini o‗tab bo‗lgan «an‘anaviy» va
«kuchli» madaniyatlar na‘munalari dunyoga, uning alohida
regionlariga
kuch usulida keskinlik kiritib, sayyoradagi ijtimoiy keskinlik holatini
kuchaytirmoqda. Insoniyat tirik qolishi uchun mehnat faoliyatini, ishlab
chiqarish munosabatlarini tashkil etishda qator progressiv o‗zgarishlar
kiritishi lozim. Lekin bugun sivilizatsiyani bunday zamonaviylashtirish
faqatgina madaniyatlar, bilimlar, ne‘matlar, haqiqatni anglash usullarini
tezda almashtirish sharoitidagina mumkin. Jamiyatni zamonaviy-
lashtirish muhim, lekin madaniy yangilanish undan oldin bo‗lishi va
doimo uni ta‘minlashi, sur‘at va muddatlarini aniqlashi lozim. Jamiyat
madaniyati «parametrlarini», uning alohida regionlari, mehnat
assotsiatsiyalarini o‗zgartiribgina qolmay, uni sifatli rivojlanish
bosqichiga olib chiqishi mumkin.
Bir tomondan, madaniyat butun jamiyat tuzilmasi, jamiyat
munosabatlaridan tezroq o‗zgaradi. Bunga madaniyat, fan, ta‘lim, aqliy
mulkka istiqbolli qo‗yilmalar ko‗maklashadi.
48
Boshqa tomondan, insonni boshqa madaniy muhitga tez ko‗chirib
bo‗lmaydi. Bu xalqaro huquq va insonning oliy ne‘mat sifatida himoya
qilish maqsadiga ega bo‗lgan odillik va etika me‘yorlarining buzilishiga
olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
