O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

1 . 5 .   Is te ‘mo l  to va rla rini ng   turk umla n is h i  va    

a s s o rtime nti  

 

Tovarlarni  tasniflash  (klassifikatsiya

3)

-  bu  ularni  biror  bir  umumiy 

belgilariga  bog„liq  holda  kategoriyalarga,  darajalarga  taqsimlab  chiqishning 

mantiqiy  jarayonidir.  Tasniflash  inson  faoliyatining  barcha  sohalarida  muhim 

ahamiyatga  egadir.  Fanda  u  tadqiqotlar  natijalarini  umumlashtiradi  va  tartibga 

soladi hamda ilmiy  izlanuvchanlikning  muhim  vositasi hisoblanadi. 

Tovarshunoslikda  tovarlar,  ularning  xususiyatlari,  sifat  ko„rsatkichlari 

kabilar  tasniflanadi.  Bugungi  kunda  bozorda  o„n  minglab  nomdagi  tovarlar 

mavjuddir,  ilmiy-texnik  taraqqiyot  natijasida  esa  ularning  nomenklatura

4

si 

yanada kengayib  bormoqda. 

Ko„pdan-ko„p  ashyolarni  biron  umumiy  alomatiga  ko„ra  guruhlar,  sinflar 

va  boshqa  bo„linmalarga  taqsimlash  tasniflash  deyiladi.  Mahsulotni  birgina 

alomatiga  ko„ra  tartibga  solish  guruhlash  deyiladi.  Odatda  tasniflash  oddiy 

guruhlashdan  farq  qiladi  va  o„zaro  bog„langan  bir  necha  taqsimot  bosqichlari 

bo„ladi.  Bir-biriga  muayyan  tarzda  bo„ysinishgan  bo„linmali  mahsulotni 

tasniflash  yo„li 

ierarxik

 tartibga  solish deyiladi. 

Sanoat  mahsulotlarining  asosiy  tasniflash  alomatlari  quyidagilardir:  kelib 

chiqishi  (qora  metallurgiya,  mashinasozliq  kimyo  sanoati,  neftni  qayta  ishlash 

sanoati  va hakazolar); ishlab chiqarish jarayonida qatnashuvi (xom ashyo, asosiy 

va  yordamchi  materiallar,  yoqilg„i  hamda  elektr  energiyasi  va  boshqalar); 

vazifasi  (flyuslar,  dizel  yoqilg„isi,  sovutuvchi  suyuqliklar,  payvand  elektrodlari 

va  h.k.).  Ishlab  chiqarish-texnik  ahamiyatidagi  mahsulot  shakli,  kattaligi  va 

boshqa alomatlardan iborat tabiiy  holatiga  ko„ra ham tasnif qilinadi.   

Mahsulot  sarfini  hamda  mahsulot  zahiralarini  me‟yorlashtirishda,  moddiy 

texnika  ta‟minoti  rejalarini  ishlab  chiqishda,  milliy  iqtisodiyotni  moddiy 

resurslar  bilan  ta‟minlash  holatini  nazorat  etib  turishda  va  boshqa  ishlarda  ana 

                                        

3

 Lotincha classis-razryad, fasere-qilmoq,  amalga  oshirmoq. 

---

35 

 

shu  tasnifikatordan  foydalaniladi.  Kodlashtirish  natijasida  mahsulot  nomlariga 

shartli  belgilar  (kodlar,  shifrlar,  nomenklatura  nomeri)  qo„yiladi,  bu  narsa 

murakkab 

nomlardan 

qochishga, 

iqtisodiy 

axborot 

ishlab 

chiqishni 

avtomatlashtirishga  imkon beradi. 

Assortiment-

  bu  iste‟mol,  savdo  yoki  ishlab  chiqarishdagi  aniq  bir 

belgilariga  mos  holda  birlashtirilgan  har  xil  ko„rinishdagi,  turdagi  tovarlarning 

majmuasidir.  Assortiment  tovarni  tavsiflovchi  muhim  ko„rsatkichlardan  biri 

hisoblanadi. Sanoat va savdo assortimentlari  farqlanadi.