O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Sun‘iy yelimlar 

ishlatilishi  bo„yicha uch guruhchaga bo„linadi: 

1.

Rezina  yelimi. 

Butadiyen,  divinilstirol,  divinilnitril,  xlorpren  va  boshqa 

sintetik  kauchuklarni  benzinda  eritish  natijasida  olinadi.  Velosiped  kameralarini 

yelimlash  uchun  ishlatiladi  (avtomashina  kameralari  issiqlik  ta‟sirida  kauchukka 

oltingugurt  qo„shib vulkanizatsiyalash  usulida  yelimlanadi). 

Polixloropren  kauchugini  etilasetat  va  benzin  aralashmasida  eritib, 

poyabzal  sanoatida  charm  tanavori  bilan  rezina  tagcharmini  biriktirish 

ishlatiladigan  nairit  yelimi  olinadi.  Izopren  va  izobutilenning  qo„shma 

---

217 

 

polimerizatsiyasi  natijasida  olingan  butilkauchukdan  polivinilxlorid]  asosida 

izolatsion  lenta,  sellofan  hamda  lavsan  asosida  yopishqoq  tiniq  lentalar 

tayyorlanadi. 

2.Nitroselluloza  yelimi. 

Sellulozaga  azot  kislotasi  ta‟sir  qilib  olingan 

kolloksilinning  egiluvchanligini  oshiradigan  plastifikatorlarga  (kanakunjut  moyi, 

dibutilftalat,  Kamfora)  qo„shib,  keton  va  murakkabi  efirlarda  (aseton,  etilasetat, 

amilasetat,  butilasetat)  eritish  natijasida  tayyorlanadi.  Poyabzal  ishlab  chiqarish 

hamda ta‟mirlashda  charm va gazlamalarni  yelimlash  uchun ishlatiladi. 

3. 

O‗simlik  yelimlari. 

Gulqog„oz  yelimi  kraxmalni  qaynatish  natijasida 

qisman  parchalanib  hosil  bo„lgan  dekstrindan  olinadi.  Oddiy  gulqog„ozlarni 

yelimlashda  va  kitobni  muqovalashda  ishlatiladi.  Gulqog„oz  yelimi  tez 

buzilmasligi 

uchun 

mis 

kuporosi 

va 

taxtakanaga 

qarshi 

DDT 

(dixlordifeniltrixlormetilmetan)  qo„shiladi.  Toza  dekstrin  yelimi  marka  va 

konvertlarni  yelimlashda  qo‟llaniladi.