O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti

3.3. Amir Temurning iqtisodiy qarashlari 
 
 
Amir  Temur  (1336-1405)  iqtisodiyotni 
boshqarishda  o‗ziga  xos  maktab  yaratdi. 
Sohibqiron  davlatida  devoni  buzurg  (bosh 
vazir)dan  tashqari  har  bir  viloyatda  Devon 
deyiluvchi  boshqarma  bo‗lgan.  U  davlatning 
muhim  ishlarini:  soliq  yig‗ish,  tartib  saqlashni, 
ijtimoiy  binolar  –  bozorlar,  hammomlar,  yo‗l-
lar,  suv  inshootlarining  tarmoqlarini  nazorat 
qilib  turgan.  Uning  xodimlari  vaqti-vaqti  bilan 
Amir Temur (1336-1405)
 

---

58 
 
tekshirish  va  taftish  ishlarini  olib  borgan.  Ayniqsa,  toshu  tarozi 
to‗g‗riligi,  odil  baho  tekshirib  turilgan,  qallob  va  tovlamachilar  qattiq 
jazolangan. 
 
Mamlakatda  ko‗rilgan bunday  va  shu  kabi  boshqa  chora-tadbirlar, 
birinchi  navbatda,  raiyatning  qashshoqlikka,  mamlakatning  esa  og‗ir 
ahvolga tushib qolishining oldini olishga qaratilgan. A.Temur: 
“Raiyatni 
xonavayron  qilish  davlat  xazinasining  kambag„alashishiga  olib  keladi. 
Xazinaning  kamayib  qolishi  esa,  sipohlarning  tarqalib  ketishiga  sabab 
bo„ladi.  Sipohlarning  tarqoqligi  esa,  o„z  navbatida,  saltanatning 
kuchsizlanishiga olib boradi”
, – deb ta‘kidlaydi. 
Mamlakatda  dehqonchilikka  katta  e‘tibor  berilgan  bo‗lib,  yerga 
egalik qilish quyidagi ko‗rinishlarda bo‗lgan: 
 
1. 
Suyurg„ol  yerlar.
  Katta  hajmdagi  bu  yerlar  davlat  tomonidan 
ajratib  berilib,  bir  avloddan  ikkinchisiga  o‗tgan.  Suyurg‗ol  egasi 
soliqdan  ozod  qilingan.  Bunday  yer  egalari  dehqonlarni  ishlatib,  yer 
solig‗i – xiroj olganlar. 
 
2. 
Tarxon  yerlar.
  Bu  yerlar  xususiy  mulk  bo‗lib,  ular  odamlarga 
biron-bir xizmati uchun berilgan. 
 
3. 
Ushr  yerlar.
  Sayid  va  xo‗jalarga  mansub  yerlar.  Bu  yerlarda 
olingan hosilning o‗ndan biri davlatga berilgan.  
 
4. 
Vaqf yerlar.
 Masjid, madrasa, xonaqoh, qabriston va shu singari 
joylarga  doir  yerlar.  Vaqfda  yer,  suv,  bozor,  qul,  pullar  va  boshqalar 
mol-mulki bilan in‘om etiladi. 
 
5. 
Askarlarga, ularning rahbarlariga
 beriladigan yerlar.  
 
Kimda-kim  biron  sahroni  obod  qilsa  yoki  koriz  (yerosti  suvlarini 
tortib  chiqarish  uchun  qurilgan  inshoot)  qursa,  biron  bog‗  ko‗kartirsa 
yoxud  birorta  xarob  bo‗lib  yotgan  joyni  obod  qilsa,  birinchi  yili  undan 
soliq  olinmagan.  Ikkinchi  yili  raiyat  o‗z  roziligi  bilan  berganini  olgan. 
Uchinchi  yil  xiroj  yig‗ilgan.  Mazkur  muammoga  bunday  yondashuv 
qishloq  xo‗jaligi  ishlab  chiqarishini  rivojlantirishda  muhim  ahamiyat 
kasb etadi. 
 
Amir  Temur  barcha  shahar  va  qishloqlarda  langarxona  (yo‗lov-
chilar  qo‗nib  o‗tadigan,  kambag‗al  yetim-yesirlarga  ovqat  beriladigan 
joy),  g‗aribxonalarni  qurishni,  kasallar  uchun  shifoxonalar  bunyod 
etishni va ularda ishlash uchun tabiblar tayinlashni lozim, deb bilgan va 
ularni amalga oshirish uchun harakat qilgan. 
 
Amir  Temur  Angliya  va  Fransiya
 
qirollariga  murojaat  qilib, 
xalqaro  savdo  aloqalarini  rivojlantirishga 
harakat  qilgan.  Mashriqdan 

---

59 
 
mag‗ribgacha  bo‗lgan  savdo-sotiq  ishlarini  kuchaytirish  uchun  zarur 
bo‗lgan  shart-sharoitlar  yaratib  berilgan.  Masalan,  bir  kunlik  karvon 
yo‗lida  barcha  narsa  muhayyo  etilgan  (karvonsaroyda  doimo  ot,  yem-
xashak, oziq-ovqat, suv bo‗lgan, sardobalar qurilgan), qaroqchilar qattiq 
jazolangan.  Shu  narsaga  alohida  e‘tibor  berish  kerakki,  chetdan  olib 
kelingan tovarlar ustiga 
10 foiz narx
 qo‗shib sotish mumkin bo‗lgan. Bu 
hozirgi davr tili bilan aytganda, birinchidan – chet el tovarlariga bo‗lgan 
talabni  kuchaytirsa,  ikkinchidan  –  aholining  iste‘mol  buyumlariga 
bo‗lgan ehtiyojini to‗laroq qondirish imkonini beradi. 
 
A.Temurning  iqtisodiy  fikrlari