O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti “qurilishni boshqarish” fakulteti iqtisodiyot fanidan

Monopoliyalarning iqtisodiy asoslari va ularning turlari

Monopoliya tushunchasiga turli oʻquv adabiyotlarida turlicha taʼrif berilad.

• “davlat, korxonalar, tashkilotlar, sotuvchilarning qandaydir xoʻjalik faoliyatini amalga oshirishdagi mutlaq huquqi” sifatida qaralsa,

Ba`zi o`rinlarda uni

• “faoliyatning u yoki bu sohasida shaxs yoki kishilar guruhining har qanday (baʼzi adabiyotlarda – yakka) hukmronlik holati” deb taʼriflanadi.

Boshqa xolatlarda

Monopoliya

Monopol yuqori narxlarni oʻrnatish hamda monopol yuqori foyda olish maqsadida tarmoqlar, bozorlar va yaxlit makroiqtisodiyot ustidan hukmronlikni amalga oshiruvchi yirik korxonalar (firma, korporatsiyalar) ning birlashmalari

“Monopoliya” atamasining kelib chiqishi bozorga oid tushunchalardan (yaʼni, grekcha “monoc” - yagona, bitta va “poleo” - cotaman) tarkib topsada, biroq uning iqtisodiy asoslari aslida ishlab chiqarishga borib taqaladi

Monopoliyalarning turlarini bir necha mezonlarga koʻra ajratish mumkin

Bozorni qamrab olish darajasiga koʻra :

• – tarmoqdagi yagona ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi yakkah.

Sof monopoliya

• – tarmoqdagi bir necha yirik ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchining narx va ishlab chiqarish hajmini belgilashdagi hukmronlik holati hisoblanadi.

Oligapoliya

• – tarmoqdagi ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchilar soni juda koʻp boʻlib, ular tovar yoki xizmatlarining yagona isteʼmolchisi yoki xaridori mavjud boʻlgan sharoitdagi yakkahukmronlik holati hisoblanadi.

Monopsoniya