O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti “qurilishni boshqarish” fakulteti iqtisodiyot fanidan

Tabiiy monopoliya

• – bu qonuniy tarzda tashkil etiluvchi monopolistik holat. Ular tarkibiga raqobatdan himoya qiluvchi quyidagi monopoliya shakllarini kiritish mumkin:
• 1) patent tizimi
• 2) mualliflik huquqi
• 3) tovar belgilari

Legal (qonuniy) monopoliya

• – monopol foyda olish maqsadida tashkil etiluvchi birlashmalarning shartli (tabiiy monopoliyalardan ajratib turish uchun) nomi. Ularga quyidagilar kiradi: kartel, sindikat, konsern, konsorsium, trest

Suniy monopoliya

Monopoliyaning ijobiy tomoni asosan quyidagi ikkita jihat orqali namoyon boʻladi.

• u maʼlum tarmoqlarda nisbatan samarali amal qiladi va xarajatlarning tejalishiga olib keladi.

Birinchidan,

• monopolist boʻlmagan, mayda, raqobatlashuvchi soha korxonalariga nisbatan monopolistik korxonalarda ishlab chiqarishga ilmiy-texnika taraqqiyoti yutuqlarini joriy etish uchun koʻproq ragʻbat va imkoniyat mavjud boʻladi. Chunki, uncha yirik boʻlmagan raqobatlashuvchi korxonalarning odatda moliyaviy jihatdan imkoniyatlari cheklangan boʻlib, ular ishlab chiqarishga yangiliklarni tatbiq etish orqali kelgusidagi daromadlarni oshirishdan koʻra, koʻproq joriy daromadga eʼtibor qaratadilar. Bundan tashqari, yangi gʻoyalar raqiblar tomonidan juda tez oʻzlashtirib olinadi va, buning oqibatida, bu gʻoyalarni amalga oshirish xarajatlarini bir tomon qilgani holda, uning samarasidan barcha foydalanadi.

Ikkinchidan

• u mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonini talabga moslashtiruvchi tadbirlar tizimidan iborat. Bozor iqtisodiyoti sharoitida talabni yaxshi oʻrgangan va isteʼmolchilar ehtiyojlarini toʻlaroq qondira oladigan korxonalar har doim raqobat kurashida yutib chiqadi.

Narxsiz raqobat usullari ichida marketing muhim ahamiyatga ega boʻlib,